(9) HỒI KÝ KHRUSEV

HỒI KÝ KHRUSEV

Nhà xuất bản “VAGRIUS”, 1997 

Nguyễn Học (dịch từ bản tiếng Nga) 

Beria và Malenkov đề nghị bãi bỏ một nghị quyết từ thời Stalin về xây dựng CNXH ở CHDC Đức. Họ đọc tài liệu cần thiết, nhưng không đưa cho nó vào tay chúng tôi, mặc dù ở Beria có văn bản viết. Beria đọc nó nhân danh bản thân và Malenkov. Molotov phát biểu đầu tiên. Ông kiên quyết chống lại đề nghị đó và lập luận rất hay tại sao ông phản đối. Tôi mừng là Molotov phát biểu dũng cảm và có căn cứ. Ông nói rằng chúng tôi không thể làm việc này; rằng đây là một sự bỏ vị trí; rằng từ bỏ xây dựng CNXH ở CHDC Đức - nghĩa là làm mất phương hướng sức mạnh của Đảng ở phương Đông và không những ở Đông Đức, mà còn thủ tiêu triển vọng, rằng đây là đầu hàng trước người Mỹ.
Tôi hoàn toàn đồng ý với Molotov và ngay lập tức cũng phát biểu, ủng hộ Molotov. Sau tôi nói với Bulganin đang ngồi bên cạnh tôi. Sau đó các uỷ viên còn lại của Đoàn chủ tịch phát biểu. Và Pervukhin, và Saburov, và Kaganovich phát biểu chống đề nghị của Beria - Malenkov đối với CHDC Đức. Lúc đó Beria với Malenkov rút tài liệu của mình. Chúng tôi thậm chí bỏ phiếu và không chép vào biên bản kết quả thảo luận. Tựa như vấn đề chưa hề có. Lúc ấy là mánh khoé, thủ đoạn.


Chúng tôi ra về sau phiên họp, nhưng về mặt tinh thần vẫn nóng bỏng. Làm sao có thể đưa một đề nghị về vấn đề quan trọng như thế này? Tôi cho rằng đây là quan điểm chống cộng. Chúng tôi hiểu, tất nhiên, Beria sử dụng Malenkov, còn Malenkov, như con bê, theo đuôi với Beria trong việc này. Kết thúc phiên họp, bộ ba ra về từ phòng họp - Malenkov, Beria và tôi. Nhưng không tranh cãi gì cả. Ngay hôm đó tôi gặp Molotov, và ông nói với tôi:

- Tôi rất hài lòng, ông có quan điểm như vậy. Tôi, thừa nhận, tôi bất ngờ, vì rằng tôi thấy ông luôn luôn với bộ ba này và cho rằng ông cũng có cùng quan điểm thống nhất với Malenkov và Beria, tôi nghĩ rằng Khrusev, có lẽ, biết trước vấn đề này. Rõ ràng ông có quan điểm vững chắc, làm tôi rất hài lòng.

Và ông đề nghị tôi gọi ông là “anh”.

Phần mình, tôi nói rằng cũng hài lòng rằng Viacheslav Mikhailovich có quan điểm đúng như thế.

Một thời gian sau, Bulganin gọi cho tôi:

- Người ta vẫn chưa gọi điện cho anh à?

Tôi lập tức hiểu ý định của ông mà không cần giải thích thêm:

- Không, người ta đã không gọi điện. Cũng sẽ không gọi điện cho tôi.

- Còn tôi người ta cũng đã gọi.

- Và anh trả lời gì?

- Họ nói rằng tôi nghĩ thêm một lần nữa: liệu tôi có muốn giữ chức Bộ trưởng quốc phòng?

- Ai gọi điện cho anh?

- Ban đầu một người, sau đó người kia. Cả hai đã gọi.

- Không, họ không gọi tôi, vì họ biết rằng chuông của họ có thể làm hại họ.

Sau đó, từ phía Beria quan hệ với tôi vẻ bề ngoài tựa như không thay đổi. Nhưng tôi hiểu rằng đấy chỉ là mánh khoé của “dân châu Á”. Trong thuật ngữ này, chúng tôi sự đóng góp vào tư duy là con người nghĩ một đằng nói một nẻo “nói dzậy những không phải dzậy”. Tôi hiểu rằng Beria tiến hành chính sách hai mặt, chơi với tôi, làm tôi yên tâm, còn hắn chờ thời điểm sẽ trấn áp tôi trước tiên, khi có thời gian thích.

Tại phiên họp Beria đưa đề nghị như thế này:

- Bởi vì ở nhiều người bị kết án hoặc bị đi đày đã kết thúc thời hạn tù hoặc đi đày và họ cần được quay về nhơi họ cư trú trước đây, tôi đề nghị chấp nhận quyết định là không ai có quyền quay về nếu thiếu quyết định của Bộ trưởng Bộ nội vụ và phải sống trong khu vực, mà Bộ nội vụ nói trước.

Tôi nổi giận và phát biểu chống, nói:

- Tôi thẳng thừng phản đối, đây là sự chuyên quyền. Sự chuyên quyền trước đây từng hoành hành. Những người này bị bắt bởi An ninh quốc gia, tiến hành điều tra cũng là An ninh quốc gia và kết án cũng là An ninh quốc gia. “Bộ ba”, được xây dựng trong An ninh quốc gia, tạo ra cái gì mà họ muốn. Không điều tra viên, không công tố viên, không toà - chẳng có cái gì cả, đơn giản là tón người ta và giết. Giờ đây những người đã quá hạn bị trừng phạt thậm chí theo kết án của “bộ ba”, lại bị tước bỏ tất cả, vẫn còn là phạm nhân, và chỗ cư trú của họ lại do Bộ nội vụ đưa ra. Điều này là không được.

Những người khác ủng hộ tôi. Beria lại khôn khéo rút đề nghị của mình. Malenkov ghi biên bản, và vấn đề này, một lần nữa, không có trong biên bản.

Có những tín hiệu khá nghiêm trọng từ phía Beria. Sau đó Beria lại đưa ra một đề nghị có vẻ tự do: thay đổi những quyết định (thay số quyết định và thời gian), dự tính trước các vụ bắt bớ và kết án những người bị “bộ ba” bắt thời hạn đến 20 tù hoặc lưu đày. Beria đề nghị giảm thời hạn xuống dưới 10 năm. Tỏ ra là một đề nghị nhân hậu. Nhưng tôi hiểu đúng Beria và nói:

- Tôi thẳng thừng chống điều này, vì rằng phải xem xét lại tất cả hệ thống bắt bớ, toà và thực tế điều tra. Đấy là sự chuyên quyền. Nhưng vấn đề, khép tội 20 hoặc 10 năm tù, không có giá trị nào cả, vì rằng có thể ban đầu khép tội 10 năm, sau này thêm 10 năm nữa và lại thêm 10 năm nữa. Có những việc như thế. Chúng tôi có những tài liệu, nêu rõ các phương pháp tương tự đã được thi hành. Vì thế tôi thẳng thừng chống.

Và Beria lại rút đề nghị của mình.

Như thế tôi tích cực phát biểu chống Beria về hai vấn đề. Vấn đề đầu tiên là ủng hộ lời phát biểu Molotov, vấn đề thứ hai, những người khác ủng hộ tôi. Như thế, tôi không còn nghi ngờ, Beria bây giờ hiểu đúng về tôi và cũng hoạch định những “biện pháp” của mình, vì rằng ông không thể giảng hoà với ai cản đường ông. Điều kiện công việc xảy ra như thế. Sau đó Beria có một đề nghị, như nhử mồi? Có lần chúng tôi đi, dạo chơi, và Beria nói ý nghĩ của mình:

- Tất cả chúng ta đi dưới một bầu trời, như đã nói trong thời kỳ cũ, chúng tôi đang già đi, mọi thứ có thể xảy ra ở mỗi một người trong chúng ta, chúng ta còn có gia đình. Phải nghĩ về tuổi già, và về gia đình của mình. Tôi đề nghị xây dựng những nhà nghỉ cho quan chức mà những nhà nghỉ này được nhà nước chuyển thành sở hữu riêng cho những ai xây dựng chúng.

Tôi cũng chẳng ngạc nhiên cách suy nghĩ này. Nó hoàn toàn gắn liền với kiểu cách Beria. Và tôi tin tất cả điều này được nói nhằm mục đích khiêu khích. Nhưng Beria tiếp tục:

- Tôi đề nghị xây dựng những nhà nghỉ này không phải ở ngoại ô Moskva, mà là ở Sukhumi. Ái chà, thành phố này đẹp như thế nào!

Và Beria tả thành phố đẹp lạ lùng như thế nào.

- Nhưng tôi đề nghị xây dựng không phải ở ngoại ô Sukhumi. Tại sao cứ phải ra khỏi thành phố? Phải giải phóng một khoảnh đất rộng ở trung tâm thành phố, làm một công viên, trồng đào.

Và Beria bắt đầu bốc lên, nào là trồng ở đó loại đào gì, nho nào. Sau đó Beria tiếp tục phát triển ý nghĩ của mình.

Beria có tính toán kỹ càng: cán bộ nào cần, nhân viên nào cần. Ông ta đặt tất cả lên bàn chân trần và rộng lớn.

- Dự án và xây dựng do Bộ nội vụ tiến hành. Trước hết theo tôi, phải xây dựng cho Egor (nghĩa là cho Malenkov), sau đó là anh, Molotov, Vorosilov, và sau đó là những người khác.

Tôi im lặng nghe, chừng nào chưa phản đối. Sau đó tôi nói:

- Cần phải nghĩ đã.

Kết thúc cuộc nói chuyện, bộ ba đến nhà nghỉ. Hai người ngồi chung một xe. Đến gần chỗ rẽ vào đại lộ Rulevsk. Ở đó tôi với Malenkov phải đi tiếp tiếp sang trái, còn Beria - đi thẳng. Tôi ngồi với Malenkov trong một xe. Tôi nói với ông:

- Anh xem thế nào? Đây có phải là khiêu khích đơn thuần không.

- Vì sao mà anh dây vào những lời của ông ấy nhỉ?

- Tôi nhìn xuyên qua nó, đây là khiêu khích. Chẳng có lẽ có thể làm như thế? Bây giờ không phản đối được, cứ để ông ta chúi mũi vào chuyện này và nghĩ rằng, mưu đồ của ông không ai hiểu.

Và Beria bắt đầu thúc đẩy ý tưởng của mình. Cho người làm thiết kế. Khi thiết kế xong, mời chúng tôi xem thiết kế và đề nghị bắt đầu xây dựng. Báo cáo về vấn đề này là một kiến trúc sư nổi tiếng. Bây giờ đồng chí này là người chỉ huy xây dựng nhà máy điện nguyên tử. Tôi biết ông từ trước chiến tranh và ở các sự kiện trong chiến tranh. Beria coi ông là nhân vật gần gũi, hoặc ông làm việc ở chỗ Beria và thực hiện cái gì mà Beria nói. Sau cuộc gặp gỡ này, tôi nói Malenkov:

- Lấy đi. Beria có nhà nghỉ. Ông nói với chúng tôi là cho người ta xây dựng, nhưng ông ấy không xây dựng cho mình. Mà xây cho anh, và làm điều này để làm mất uy tín anh đấy.

- Không, không, anh nói gì thế!

Đối với tôi sự thật là Beria đề nghị xây dựng nhà nghỉ riêng dứt khoát ở Sukhumi. Trong đồ án có địa điểm được hoạch định, nơi nhà nghỉ của Malenkov sẽ được xây cất. Theo kế hoạch, thấy trước là việc đuổi một số lượng người dân ra khỏi chỗ họ đang sống ở đó. Bộ trưởng báo cáo cho chúng tôi rằng phải đuổi một lượng lớn dân và việc xây dựng như thế quả thật là một tai hoạ. Người ta nói đùa, ở đó bao nhiêu nhà riêng của họ, bao thế hệ sinh sống ở đó từ lâu, và bỗng nhiên lại đuổi họ đi?

Beria giải thích là đã được chọn để Malenkov từ nhà nghỉ của mình có thể nhìn thấy Biển Đen quan sát được Thổ Nhĩ Kỳ. Beria thậm chí đùa:

- Bờ Thổ Nhĩ Kỳ nằm ngang chân trời, rất đẹp.

Nhưng khi mọi người ra về và chúng tôi còn lại chỉ hai người với nhau, tôi nói với Malenkov:

- Chẳng lẽ anh không hiểu Beria muốn gì? Ông ấy muốn tàn sát, quẳng người ta đi, phá huỷ những tổ ấm của họ và xây dựng một cung điện ở đó cho anh. Tất cả sẽ có hàng rào vây quanh. Bắt đầu căm tức sôi sục trong thành phố. Mọi người sẽ chú ý rằng cái này xây cho ai? Và khi tất cả xong, anh đến đó, và mọi người nhìn thấy trong xe là Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Liên Xô; tất cả những việc tàn phá, đuổi dân hoá ra được làm vì anh. Sự phẫn nộ xuất hiện không những chỉ ở Sukhumi, mà bó còn sang các nơi khác. Nhưng Beria cần điều này. Anh khi đó lại tự yêu cầu từ chức.

Malenkov lưỡng lự.

Beria cũng nói về nhà nghỉ với cả Molotov. Tôi không nghĩ rằng Molotov làm như thế, nhưng Molotov bỗng nhiên đồng ý. Ông nói rằng cứ xây cho ông nhưng không phải ở Kavkaz, mà ở ngoại ô Moskva. Tôi ngạc nhiên. Tôi nghĩ là Molotov nổi cáu và phản đối. Tôi không biết điều này xảy ra như thế nào.

Như vậy không ai tỏ ra tích cực chống, cỗ máy bắt đầu chạy. Thiết kế xong, Beria xem. Sau công việc, chúng tôi tới gặp Beria, và ông chỉ cho tôi bản thiết kế nhà nghỉ của tôi.

- Ôi, xin nghe nhé, căn nhà tốt làm sao, đẹp thế nào.

Tôi nói với ông:

- Đúng, tôi rất thích.

- Cứ cầm bản thiết kế về nhà.

Tôi mang bản thiết kế về nhà và, thú thực là không biết nhét nó vào đâu. Vợ tôi, Nina Petrovna, nói với tôi:

- Anh có cái gì đấy?

Tôi thú thực với bà. Vợ tôi nổi giận:

- Bậy bạ quá chừng!

Tôi không giải thích một điều gì cho Nina Petrovna và chỉ nói:

- Thôi mà, chúng ta xếp nó lại, nói chuyện sau.

Như vậy, vụ việc xoay vần. Beria đẩy mạnh xây dựng, nhưng trước khi ông bị bắt thực chất cũng chưa làm được gì cả. Khi ông bị bắt, chúng tôi lập tức bãi bỏ tất cả. Nhưng bản thiết kế nhà nghỉ, thời gian dài lăn đi lăn lại ở đâu đó trong nhà tôi. Lúc đó Beria tăng cường những hoạt động điên cuồng can thiệp vào sinh hoạt các tổ chức Đảng. Beria chế tạo tài liệu về tình hình công việc trong lãnh đạo Ukrainaе. Đòn đầu tiên mà ong nghĩ ra là quyết định giáng vào tổ chức Đảng Ukraina. Tôi nghĩ ông triển khai vụ này để lôi người của tôi. Ông chuẩn bị những tài liệu cần thiết thông qua Bộ nội vụ CHXHCN Ukraina và bắt đầu lôi kéo tỉnh trưởng công an trong việc chuẩn bị vụ việc. Tỉnh trưởng công an ở Lvov Strokach. Giờ đã chết. Đó là một người cộng sản chân chính và một quân nhân tốt. Trước chiến tranh ông là trung tá, tư lệnh biên phòng. Trong thời gian chiến tranh là tham mưu trưởng du kích Ukraina và luôn luôn báo cáo tôi về tình hình tại vùng lãnh thổ bị kẻ thù chiếm đóng. Tôi thấy ông là người trung thực và đứng đắn. Sau chiến tranh ông được bổ nhiệm toàn quyền Bộ nội vụ tỉnh Lvov, nơi bọn chống đối hoạt động.

Sau này chúng tôi biết rằng khi đó Bộ trưởng Bộ nội vụ Ukraina yêu cầu cầu ông thu thập những tài liệu tư liệu bôi nhọ thanh danh các cán bộ Đảng, thì Strokach nói rằng đây không phải là việc của ông, mà là Bí thư tỉnh uỷ, cứ gọi đến đó. Lúc đó Beria gọi cho Strokach và nói rằng nếu ông cứ làm theo ý mình, thì sẽ bị biến thành bụi ở trại tập trung. Nhưng năm 1953, chúng tôi ban đầu chẳng biết một cái gì cả, mặc dù cảm thấy rằng đang có cuộc tấn công vào Đảng, bắt nói phải khuất phục Bộ nội vụ. Chúng tôi bàn cãi tại Ban chấp hành Trung ương ĐCSLX về bản danh sách của Beria về cán bộ lãnh đạo Ukraina. Do đó, thông qua quyết định cách chức Melnikov khỏi chức vụ Bí thư Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Ukraina, thay vào đó Kirichenko. Ý tưởng Beria là ở chỗ các cán bộ địa phương, dân tộc Ukraina dường như không đưa vào ban lãnh đạo, không điều động họ, và đề nghị đưa Korneychuk vào Đoàn chủ tịch Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Ukraina. Việc này được làm tại Chủ tịch đoàn. Sau khi Beria bị bắt, các đồng chí kể cho tôi nghe phiên họp toàn thể tiến hành ra sao. Korheychuk hiểu không đúng, vì sao những ứng cử viên của ông không được điều động, và bắt đầu đấu khẩu, nói lung tung có lợi cho Beria. Ông không sáng trí, vì Beria đã nói như thế.

Bản danh sách sau của Beria động đến những người Baltic, sau đó Belorussia. Và cũng cùng một hướngh. Bản đề nghị của Beria chẳng có gì không đúng. Ban chấp hành Trung ương ĐCSLX và chính Beria trước đó đã có lớp học điều động cán bộ dân tộc. Và chúng tôi quyết định rằng ở nước cộng hoà chức vụ Bí thư thứ nhất Ban chấp hành Trung ương phải là người địa phương, không phải là người Nga được cử từ Moskva. Nói chung Beria có xu hướng bài Nga. Ông tuyên truyền rằng tại nơi có nhiều người Nga thì phải phong tỏa họ. Tất cả mọi người cũng hiểu và bắt đầu đả kích không những người Nga, mà còn những cán bộ dân tộc không đấu tranh với “thế lực” Nga. Điều này xảy ra tại nhiều tổ chức Đảng nước cộng hoà tự trị.

Tôi nhiều lần nói với Malenkov:

- Chẳng lẽ anh không nhìn thất sự việc sẽ nhân rộng đi đâu à? Chúng ta đang đi đến thảm họa. Beria thu nhặt dao đâm chúng tôi.

Malenkov nói với tôi:

- Ừ, làm gì? Tôi nhìn thấy, nhưng làm sao tham gia?

Tôi nói với ông:

- Phải chống cự, mặc dù trong hình thức thế này: anh nhìn thấy các vấn đề mà Beria đưa ra, thường mang xu hướng chống đảng. Không được chấp nhận chúng, mà phản đối chúng.

- Anh muốn tôi còn lại một mình hay sao? Nhưng tôi không muốn.

- Tại sao anh nghĩ chỉ còn mình anh, nếu anh bắt đầu phản đối? Anh và tôi - cũng hai người. Bulganin, tôi tin, cũng nghĩ như vậy, vì rằng tôi đôi lần trao đổi với ông những suy nghĩ. Những người khác cũng cùng đi với chúng tôi, nếu chúng tôi phản đối lập luận, từ quan điểm. Bản thân anh không có khả năng nói được ai. Ngay khi Beria đưa đề nghị ra, anh nhanh chóng ủng hộ ông ta, tuyên bố: đúng, đây là đề nghị đúng, tôi “đồng ý”, ai “chống”? Và lập tức anh cho bỏ phiếu. Nhưng anh phải tạo khả năng cho người khác phát biểu, bằng cách ghìm mình, đừng nhảy vọt ra và anh thấy không phải một người nghĩ đâu. Tôi tin tưởng rằng nhiều người không đồng ý về hàng loạt vấn đề với Beria”.

Và tôi đề nghị:

- Chúng ta lập chương trình nghị sự. Đưa các vấn đề các gai góc mà theo quan điểm của chúng ta, Beria đưa ra là không đúng, và chúng ta bắt đầu phản đối ông ta. Tôi tin tưởng rằng chúng tôi huy động được cũng uỷ viên Đoàn chủ tịch, và không chấp nhận cách giải quyết của Beria.

Malenkov cuối cùng cũng phải đồng ý. Tôi, thề rằng, cũng ngạc nhiên và vui lòng. Chúng tôi cùng lập chương trình nghị sự các phiên họp Đoàn chủ tịch Ban chấp hành Trung ương. Bây giờ tôi không nhớ, khi đó các vấn đề đưa ra như thế nào, vì lâu quá rồi. Tại cuộc họp chúng tôi phát biểu lập luận “chống” về mọi vấn đề. Những người khác cũng ủng hộ chúng tôi, và ý đồ của Beria không được thông qua. Liền tù tì nhiều phiên họp. Ngay sau việc này, Malenkov tìm thấy niềm tin là, té ra, với Beria có thể đấu tranh hoàn toàn bằng phương pháp Đảng, Malenkov tỏ ra cũng có ảnh hưởng của mình giải quyết vấn đề và phủ quyết những đề nghị, mà theo quan điểm của chúng tôi, là có hại cho Đảng và đất nước.

Chúng tôi thấy rằng Beria bắt đầu đẩy mạnh các sự kiện. Ông cảm thấy mình đứng trên các uỷ viên Đoàn chủ tịch, lên mặt và thậm chí vẻ bề ngoài biểu thị sự lấn át của mình. Chúng tôi trải qua thời điểm rất tốt nghuy hiểm. Tôi cho rằng cần phải nhanh tay, và nói với Malenkov rằng cần phải nói chuyện với các uỷ viên Đoàn chủ tịch về lý do này. Hình như tại cuộc họp không thể làm thế được, mà phải mặt đối mặt nói chuyện với từng người một để hiểu ý nghĩ về những vấn đề cụ thể đối xử với Beria. Với Bulganin tôi đã nói vấn đề này từ trước đây và biết ý kiến của ông. Ông đứng ở trên cao trí và hiểu rõ sự nguy hiểm, đang đe dọa Đảng và tất cả chúng ta từ phía Beria. Malenkov cũng đồng ý:

- Đúng, phải hành động.

Chúng tôi thỏa thuận rằng trước tiên tôi phải tới gặp và nói chuyện với Vorosilov. Có một Uỷ ban nào đấy trong đó phải có sự tham gia của tôi và Vorosilov. Tôi quyết định dùng tình tiết này, gọi Klimentу Efremovichу và nói rằng muốn gặp ông nói chuyện về vấn đề gì đó. Vorosilov trả lời ông muốn bây giờ đi cùng với tôi đến Ban chấp hành Trung ương.

- Không - tôi nói - tôi đề nghị ông tiếp tôi, tôi tự thân đến ông.

Nhưng ông vật nài là ông phải đi. Cuối cùng tôi nài nỉ theo ý mình. Chúng tôi quy ước với Malenkov là sau khi nói chuyện với Vorosilov (trước bữa ăn trưa) tôi quay về nhà, ghé vào Malenkov, và chúng tôi ăn trưa cùng với nhau. Khi đó, tôi và Malenkov sống ở cùng một số nhà, cùng cửa ra vào, chỉ khác là tôi ở tầng cao hơn.

Tôi đi đến gặp Vorosilov tại Xô viết tối cao, nhưng tôi không đạt được cái điều mà tôi đã tính. Ngay khi tôi mở cửa và bước qua ngưỡng cửa phòng làm việc của ông, ông đang lớn giọng tán tụng Beria:

- Hân hạnh cho chúng tôi, đồng chí Khrusev, chúng tôi có một người tuyệt vời Larenti Pavlovich, đây là một con người xuất chúng!

Tôi nói với ông:

- Có thể, anh đừng phí công nói như thế nữa, anh đang thổi phồng tư cách ông ta phải không?

Nhưng tôi cũng không thể nói với ông về Beria như tôi nghĩ. Sự đánh giá là hoàn toàn ngược lại, và tôi bằng ý kiến của mình đặt Vorosilov vào tình thế khó xử; Ông có thể không đồng ý với tôi đơn giản vì tự ái: khi tôi vừa mới vào, ông đang ca tụng Beria, nhưng sau này lập tức chuyển sang quan điểm của tôi là đi đến sự cần thiết phải loại bỏ Beria. Và tôi quẳng lại cho ông những lời về vấn đề, mà chúng tôi thoả thuận một cách chính thức qua điện thoại: về vấn đề vớ vẩn nào đấy. Và bây giờ tôi quay về ăn trưa, như đã quy ước với Malenkov. Tôi kể cho Malenkov rằng tôi không nhận được cái gì cả, rằng tôi không thể nói chuyện với Vorosilov, như đã nghĩ. Tôi nghĩ rằng Vorosilov có thể, nói như thế để đề phòng người ta nghe trộm, và nói điều đó để cho bọn “tai mắt” của Beria.

Mặt khác, ông cũng coi tôi là người gần với Beria, vì rằng thường thấy chúng tôi bên nhau: Beria, Malenkov và tôi. Nghĩa là, ông nói điều này đối với Beria, ông cũng chứng minh bầu không khí, buộc mọi người phải chấp nhận tính cách và ôm lấy tội lỗi trong óc chống lại lương tri của mình.

Chúng tôi thoả thuận với Malenkov là tiếp đây, tôi sẽ nói chuyện với Molotov. Molotov khi đó là Bộ trưởng Bộ ngoại giao. Trước đây ông thường gọi điện cho tôi, nói rằng muốn cùng tôi gặp Ban chấp hành Trung ương và nói chuyện về các vấn đề cán bộ Bộ Ngoại Giao. Tôi lợi dụng cuộc gọi của ông và nói:

- Anh muốn gặp tôi phải không? Tôi sẵn sàng. Nếu có thể, anh đến chỗ tôi, tôi ta sẽ nói chuyện với về chuyện cán bộ.

Nhưng khi ông đến, tôi nói với ông:

- Chúng ta nói chuyện về cán bộ, nhưng không phải về cán bộ của Bộ ngoại giao đâu.

Và tôi bắt đầu kể cho Molotov đánh giá của tôi về vai trò của Beria. Tôi nói có sự nguy hiểm như thế nào bây giờ đe doạ Đảng nếu không ngăn chặn Beria đang thực hiện quá trình làm đổ sự lãnh đạo của Đảng. Molotov, hình như bản thân cũng nghĩ nhiều về điều này. Ông không thể không nghĩ, vì rằng bản thân ông biết tất cả và thấy dự giống nhau hơn từ khi Stalin còn sống. Khi Molotov còn được Stalin tin ở Stalin, tôi chính tai đã nghe, ông phát biểu rất mạnh như thế nào chống Beria, nhưng khi không còn Stalin, Beria có phương pháp khiêu khích. Nếu Beria đưa một đề nghị nào đấy, mà Stalin phát biểu chống, thì Beria quay bề người nào đó đang ngồi:

- Đấy, anh cứ đề nghị mãi? Cái này chưa có lợi!

Như thế Beria không ít lần chỉ vào Molotov, và Molotov phản ưng rất rất mãnh liệt.

Vì vậy, ngay khi tôi bàn mưu với Molotov, ông hoàn toàn đồng ý với tôi.

- Đúng, đúng, nhưng tôi muốn hỏi: thế ý Malenkov ra sao?

- Tôi nói chuyện lúc này với anh nhân danh và Malenkov, và Bulganin. Malenkov, Bulganin và tôi cũng trao đổi ý kiến về vấn đề này.

- Đúng, Các ông hiểu vấn đề này. Tôi hoàn toàn đồng ý và ủng hộ ông. Nhưng ông làm tiếp cái gì và việc này dẫn đến đâu?

- Trước hết cần cách chức Beria khỏi chức vụ uỷ viên Đoàn chủ tịch Ban chấp hành Trung ương, phó Chủ tịch hội đồng Bộ trưởng Liên Xô và Bộ trưởng Bộ nội vụ.

Nhưng Molotov nói rằng điều này không đủ:

- Beria rất nguy hiểm, và tôi cho rằng phải dùng những biện pháp cực đoan hơn.

- Có thể giữ ông ta để điều tra?

Tôi nói “giữ” vì rằng chúng tôi không có những chứng cớ để buộc tội trực tiếp Beria. Tôi có thể nghĩ rằng ông là điệp viên của Musavist, nhưng chỉ Kaminsky nói về điều này. Và những bằng chứng như thế không cách nào kiểm tra được, nhưng tôi chưa nghe thấy có sự kết án vụ này. Có thể là thật và cũng có thể là không đúng, tuy nhiên tôi tin Kaminsky, vì rằng ông là người đứng đắn và hoàn toàn vì Đảng. Nhưng tính cách khiêu khích của Beria, tất cả chúng tôi dựa trên sự linh cảm. Nhưng không thể bắt người theo linh cảm. Vì thế tôi nói rằng phải giữ Beria “để kiểm tra”.

Điều này thì đúng là có thể.

Như vậy, tôi thoả thuận được với Molotov, còn sau đó tôi kể tất cả cho Malenkov và Bulganinу. Và chúng tôi quyết định, cần đẩy nhanh công việc, vì rằng chúng tôi có thể bị nghe trộm hoặc ai đó vô tình sảy miệng, những bằng chứng về những bước đi của chúng tôi lọt tới tai Beria, và Beria bắt chúng tôi một cách đơn giản. Lúc đó chúng tôi quy ước tôi cần phải nói chuyện với Saburov, cũng là uỷ viên Đoàn chủ tịch. Saburov rất nhanh trả lời tôi:

- Tôi hoàn toàn đồng ý.

Và cũng hỏi:

- Thế còn Malenkov?

Về điều này những ai dự mưu với tôi đều cũng hỏi như thế. Kaganovich trong thời gian ấy không có mặt ở Moskva, ông ở bận thu mua gỗ, ông kiểm tra công việc ở đó chạy ra sao. Khi Kaganovich quay về, tôi đề nghị ông rẽ vào Ban chấp hành Trung ương. Ông đến buổi chiều, và chúng tôi ngồi với ông rất lâu. Ông tỷ mỷ kể cho tôi về Siberi, về thu mua thu mua gỗ. Tôi không cắt lời ông, mặc dù trong đầu tôi hoàn toàn nghĩ những chuyện khác. Tôi tỏ ra lễ độ, chiến thuật, chờ khi câu chuyện của ông cạn hết.

Khi thấy thời cơ đến, tôi nói:

- Những điều anh kể cũng hay đấy. Giờ đây tôi muốn nói hết với ông rằng chúng tôi đang làm gì.

Kaganovich lập tức vểnh tai nghe:

- Thế ai “đồng ý”?

Ông đặt vấn đề như thế, thăm dò, tương quan lực lượng. Tôi nói rằng Malenkov, Bulganin, Molotov và Saburov đồng ý, như thế, nói riêng, và không có ông thì chúng tôi cũng có số đông. Lúc đó Kaganovich tuyên bố:

- Tôi cũng “đồng ý”, tất nhiên, “đồng ý”, nhưng tôi đơn giản chỉ hỏi thế thôi.

Nhưng tôi hiểu đúng ông, và ông hiểu tôi. Sau đó hỏi:

- Thế còn Vorosilov?

Và tôi kể cho ông, tôi nhận thấy mình không tháo vát với Vorosilov.

- Ông nói với với anh như thế à?

- Đúng, ông ta ca tụng Beria.

Kaganovich chửi rủa Vorosilov, nhưng không độc ác:

- Thằng cáo già. Ông ấy không nói thật với anh đâu. Chính ông ấy nói với tôi thật sự là không thể sống tiếp được với Beria, rằng Beria là người rất nguy hiểm, rằng Beria có thể tìm và tiêu diệt tất cả chúng ta.

- Thế thì cần phải nói chuyện với ông ta hội đàm một lần nữa. Có thể Malenkov nói chuyện với ông ta được không? Tốt hơn, tôi không nên quay lại nói chuyện với ông nữa để không đặt ông ta vào tình thế khó xử.

Cả hai chúng tôi đồng ý.

Kaganovich hỏi:

- Còn Mikoyan?

- Với Mikoyan, về vấn đề này tôi vẫn còn chưa nói, vì có vấn đề phức tạp.

Tất cả chúng tôi biết những người Kavkaz như Mikoyan và Beria có những quan hệ tốt nhất, họ luôn luôn không rời nhau nửa bước. Và tôi kể đã nói chuyện với Mikoyan, hình như phải gác lại muộn hơn. Về các cuộc nói chuyện mới, tôi thông báo cho Malenkov, và ông cũng đồng ý trong tình hình hiện tại, tốt hơn là nói cho Vorosilov biết. Giờ đây còn Pervukhin. Malenkov nói:

- Với Pervukhin, tôi muốn tự đến bàn bạc.

- Lưu ý rằng Pervukhin là người phức tạp, tôi biết ông ta.

- Nhưng cả tôi cũng biết ông ấy.

- Thôi được, xin cứ việc!

Malenkov mời Pervukhin đến gặp và sau đó gọi cho tôi:

- Tôi gặp Pervukhin, kể hết với ông ta tất cả, nhưng Pervukhin trả lời rằng còn suy nghĩ. Điều này rất nguy hiểm. Tôi phải thông báo điều này để giục ông ta nhanh hơn. Không biết, điều này có thể kết thúc như thế nào.

Tôi gọi cho Pervukhin. Ông đến với tôi, và tôi hết cho ông nghe một cách thẳng thắn. Mikhail Georgy trả lời:

- Nếu như Malenkov nói tất cả với tôi như thế này, như anh nói, tôi đâu có những vấn đề như thế. Tôi hoàn toàn đồng ý và xem rằng không còn lối thoát khác.

Tôi không biết Malenkov nói với Pervukhin như thế nào, nhưng kết thúc như thế.

Như thế, chúng tôi đã bàn bạc công việc với tất cả uỷ viên Đoàn chủ tịch, trừ Vorosilov và Mikoyan.

Tôi và Malenkov quyết định bắt đầu hành động trong ngày họp Đoàn chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Liên Xô. Tại cuộc họp Đoàn chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng tôi luôn luôn có mặt: vì biên bản đã ghi là tôi phải tham gia những phiên họp như thế. Tại những phiên họp này vắng mặt Vorosilov. Vì thế chúng tôi quyết định, mời Vorosilov tham dự phiên họp Đoàn chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng. Khi mọi người đến đông đủ, thay bằng phiên họp Đoàn chủ tịch Hội đồng bộ trưởng, là phiên họp Đoàn chủ tịch Ban chấp hành Trung ương. Chúng tôi quy ước, ngay trước phiên họp này tôi nói chuyện với Mikoyan, còn Malenkov nói với Vorosilov.

Sáng sớm hôm ấy, tôi ở nhà nghỉ cuối tuần. Tôi gọi cho Mikoyan và mời ông rẽ qua tôi, đi cùng tôi cùng tới phiên họp Đoàn chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Liên Xô. Mikoyan đến, và ở đó tôi tiến hành hội đàm. Cuộc hội đàm rất dài. Tôi nhớ rằng chúng tôi nói chuyện khoảng hai tiếng đồng hồ, nói hết và tỷ mỷ, còn sau đó lại hai ba lần đôi lần quay lại những chuyện đã bàn rồi. Vị thế của Mikoyan là thế này: Beria quả là có tư cách xấu, nhưng ông không tuyệt vọng, trong thành phần tập thể có thể làm được việc. Đó là một vị trí hoàn toàn đặc biệt, không phải ai trong số chúng tôi có thể giữ được. Tạm thời kết thúc đàm phán, thời gian còn lại chỉ kịp có mặt tại phiên họp. Tôi ngồi chung xe với nhau và đi vào Kreml. Trước đó Malenkov cũng nói chuyện với Vorosilov.

- Thế nào? Ông ta vẫn như trước đây khen ngợi Beria à?

- Khi tôi vừa mới lắp bắp vài lời về dự định của chúng tôi, Klim (tên gọi thân mật của Vorosilov) ôm quàng lấy tôi, hôn và khóc.

Thật thế không, tôi không biết. Nhưng tôi nghĩ rằng Malenkov nói dối chẳng để làm gì.

Sau đó nảy sinh sinh vấn đề thảo luận bắt giữ Beria. Nhưng ai là người bắt Beria? Đội bảo vệ của chúng tôi lại dưới quyền cá nhân Beria. Trong thời gian họp uỷ viên Đoàn chủ tịch, đội bảo vệ ngồi ở phòng bên cạnh. Ngay khi chúng tôi đưa ra vấn đề này, Beria sẽ ra lệnh cho đội bảo vệ bắt chính chúng tôi. Lúc đó chúng tôi thoả thuận gọi các tướng lĩnh. Chúng tôi quy ước là tôi nhận trách nhiệm đi mời các tướng lĩnh. Thế là tôi làm như thế, mời Moskalenko và những người khác, tất cả là năm người. Sau đó Malenkov với Bulganin nới rộng vòng của họ và mời thêm cả Zukov. Do vậy chúng tôi có 11 nguyên soái và tướng. Chúng tôi thoả thuận rằng các tướng lĩnh sẽ chờ đợi ở phòng riêng, còn khi nào Malenkov báo cho biết biết, thì họ đi vào gian phòng đang diễn ra phiên họp, và sẽ bắt Beria.

Và thế là phiên họp khai mạc. Vorosilov với tư cách Chủ tịch Đoàn chủ tịch Xô viết tối cao Liên Xô, đương nhiên, không thể có mặt tại phiên họp Đoàn chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Liên Xô. Vì thế sự xuất hiện của ông tựa như khó hiểu. Và Malenkov, khai mạc phiên họp, lập tức đặt vấn đề:

- Chúng ta thảo luận công tác Đảng. Có những vấn đề cần phải thảo luận ngay, trong Đoàn chủ tịch Ban chấp hành Trung ương.

Tất cả đồng ý. Như đã thoả thuận từ trước, tôi xin phép Malenkov được nói và đề nghị thảo luận vấn đề Beria. Beria ngồi bên phải. Beria giật mình, cầm lấy tay tôi, nhìn vào tôi và nói:

- Anh nói gì thế, Nikita? Anh định giở trò gì?

Tôi nói với Beria:

- Thì anh cứ nghe đã, ngay đây tôi muốn nói hết với anh.

Thế là tôi nói.

Tại phiên họp toàn thể Ban chấp hành Trung ương trước chiến tranh, khi thảo luận tình hình công việc trong Đảng, có lời phát biểu của Kaminsky, Dân uỷ y tế Liên Xô. Ông lên diễn đàn và tuyên bố:

- Tôi muốn nói rằng khi tôi làm việc ở Baku, có tin đồn dai dẳng lan đi trong số những người cộng sản rằng Beria làm việc trong cơ quan phản gián Musavist. Tôi muốn nói về điều này, để Đảng biết và kiểm tra điều này. Phiên họp khi đó kết thúc, và không ai phát biểu thêm nữa về vấn đề đã nêu, bản thân Beria cũng không cải chính, mặc dù có mặt. Sau đó nghỉ ăn trưa. Sau bữa ăn phiên họp toàn thể tiếp tục, nhưng Kaminsky không đến, và không ai biết vì sao. Lúc đó điều này là đúng luật. Nhiều uỷ viên Ban chấp hành Trung ương, có mặt tại một phiên họp, người phiên không đến, bị rơi vào “kẻ thù nhân dân” và bị bắt. Số phận đã rơi vào Kaminsky.

Tôi biết Kaminsky, khi tôi là bí thư Bauman, sau đó Kraskaya Presnia, thành uỷ Moskva và đặc biệtgần gũi với ông khi ông được bầu bí thư đảng uỷ Moskva đầu 1932. Kaminsky chơi thân với Mikhain Mikhailovich, một cán bộ triển vọng. Tôi rất kính trọng ông và cũng đánh bạn với ông. Đương nhiên, tôi xây dựng tình hữu nghị với Kaminsky. Vì thế tôi tin rằng Grisa - là người đứng đắn. Ông là người đặc biệt trong sạch và có đạo đức. Tuy nhiên, mặc dù không ai tại phiên họp toàn thể cho một lời giải thích nào cả về việc số phận Kaminsky, ông như chìm vào nước. Bị chìm không chỉ Kaminsky. Hàng trăm, hàng nghìn người mất tích. Sau đó người ta tuyên bố rằng họ là “kẻ thù nhân dân”, vâng tôi đã nói không phải về mỗi người. Từ lâu, trong đầu tôi lẩn quẩn ý nghĩ: Vì sao, khi Kaminsky tuyên bố như thế, không ai có lời giải thích xem ông nói đúng hoặc không đúng, điều này có hay không có - không biết…

Sau đó tôi kể và những hoạt động gần đây của Beria, từ sau khi Stalin qua đời, trong quan hệ các tổ chức Đảng - Ukraina, Belarussia và những nước khác. Trong các thư của mình Beria đặt các vấn đề (thư này còn nằm trong lưu trữ) về mối quan hệ tương hỗ trong việc lãnh đạo các nước cộng hoà dân tộc, đặc biệt trong sự lãnh đạo của các cơ quan Cheka, và đề nghị điều động các cán bộ dân tộc. Điều này đúng, đường lối như thế luôn luôn rồn tại trong Đảng. Nhưng Beria đặt vấn đề này theo hướng bài Nga trong việc bồi dưỡng, điều động và lựa chọn cán bộ. Ông muốn cột chặt các dân tộc và tập hợp họ chống người Nga. Luôn luôn tất cả các kẻ thù Đảng cộng sản luôn luôn tính đến cuộc đấu tranh giữa các dân tộc, và Beria cũng bắt đầu từ điều này.

Sau đó tôi kể về đề nghị cuối cùng của Beria - về việc từ bỏ xây dựng CNXH ở CHDC Đức - và đề nghị đối với những người bị kết án bị trừng phạt biệt xứ, khi Beria đề nghị không cho phép họ quay về chỗ cư trú, mà quyền quyết định nơi ở của họ do Bộ nội vụ làm, nghĩa là do bản thân Beria. Lúc ấy sự chuyên quyền về luật pháp! Tôi nói cả về đề nghị và Beria thay bằng giải quyết tận gố vấn đề việc bắt người và kết án họ dưới thời Stalin, giảm thời hạn cực đại những người bị kết ăn bởi cơ quan Bộ Nội vụ từ 20 xuống 10 năm. Thoáng nhìn, đề nghị này tựa như tự do, còn theo thực chất là họp pháp hoá những gì đang tồn tại. Khép tội 20 năm hoặc 10 năm, tình thế vẫn không thay đổi. Tới 10 năm, và, nếu cần, Beria cho thêm 10 năm, còn sau đó lại 10 năm, chừng nào người ta còn chưa chết. Và tôi kết thúc:

- Do những theo dõi những hoạt động của Beria tôi có ấn tượng rằng ông ta nói chung không phải là một người cộng sản, mà làm kẻ hám lợi, chui vào đảng vì động cơ hám lợi­. Ông làm những việc để đề cao mình và không thể chấp nhận được. Không tưởng tượng được một người trung thực có thể làm việc vì mình.

Sau tôi, Bulganin tiếp lời. Tôi và ông từ khi Stalin còn sống đã có cùng một ý kiến về Beria. Ông cũng phát biểu trong tinh thần như thế. Và những người khác thể hiện tính nguyên tắc, trừ Mikoyan. Mikoyan phát biểu cuối cùng. Ông phát biểu (tôi không còn nhớ chi tiết lời của ông): lặp lại cái điều đã nói với tôi, khi tôi và ông bàn bạc trước phiên họp, tuyên bố rằng Beria có thể tính đến sự phê bình, rằng ông không mất tuyệt vọng, trong một tập thể ông có khả năng ích lợi.

Khi tất cả phát biểu hết, Malenkov, với tư cách Chủ tịch phải tổng kết và làm văn bản quyết định. Nhưng ông lúng túng, và phiên họp chấm dứt ở diễn giả cuối cùng. Phiên họp ngừng lại ít phút.

Tôi thấy vấn đề như thế đã chất đống lên rồi, và đề nghị Malenkov để ông chuyển lời của tôi vào bản dự thảo. Như chúng tôi đã quy ước với nhau, tôi đề nghị phiên họp toàn thể quyết định vấn đề cách chức Beria (Đoàn chủ tịch Ban chấp hành Trung ương làm điều này) khỏi tất cả các chức vụ mà ông giữ. Malenkov vẫn còn bối rối và thậm chí không đưa đề nghị của tôi ra bỏ phiếu, mà lập tức ấn nút bí mật gọi các tướng lĩnh. Người đầu tiên vào là Zukov, sau ông là Moskalenko và những người khác. Zukov khi đó thứ trưởng Bộ trưởng quốc phòng Liên Xô. Lúc ấy giữa tôi và Zukov còn tồn tại mối quan hệ tốt, mặc dù ông trong thời kỳ đầu không được tính trong số tướng lĩnh giúp đỡ chúng tôi xử lý Beria.

Vì sao chúng tôi lôi kéo các tướng lĩnh. Cũng có những suy tính được nêu ra, nếu chúng tôi quyết định giữ Beria, ai dám chắc Beria không gọi các Chekist, bảo vệ, những người này đang dưới quyền ông, và ông ra lệnh cho họ cô lập chúng tôi? Chúng tôi không có lực lượng, vì rằng ở Kreml có một lượng lớn người của Beria được vũ trang và huấn luyện kỹ càng. Vì thế chúng tôi quyết định lấy các tướng lĩnh quân đội vào việc.

Đầu tiên, chúng tôi trao lệnh cho Moskalenko và 5 tướng bắt Beria. Moskalenko cùng các đồng chí của mình có vũ khí, mà họ cùng vũ khí đó được Bulganin chở vào Kreml. Khi các tướng lĩnh vào Kreml, đã trao vũ khí cho trực ban. Ngay trước phiên họp phiên họp, nhóm Moskalenko được bổ xung thêm nguyên soái Zukov và một số người khác. Và tiến vào phòng họp khoảng 10 người hoặc hơn. Malenkov nói nhẹ nhàng, đề nghị với Zukov:

- Tôi đề nghị ông, thay mặt Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Liên Xô giữ Beria.

Zukov ra lệnh cho Beria:

- Giơ tay lên!

Moskalenko và những người khác lột vũ khí, cho là Beria có thể gây khiêu khích. Beria kéo mạnh về phía mình chiếc cặp đang nằm ở bậu cửa sổ, sau lưng ông ta. Tôi tóm tay Beria để ông không thể sử dụng súng, nếu súng nằm trong cặp. Sau đó kiểm tra: không có súng trong túi, cũng như trong cặp. Beria đơn giản có phản xạ thôi.

Beria bị tống giam vào một gian phòng nhỏ, cạnh văn phòng làm việc Malenkov của trong dinh Hội đồng Bộ trưởng. Và chúng tôi quyết định, sáng mai hoặc sang ngày kia, càng nhanh càng tốt, triệu tập phiên họp toàn thể Ban chấp hành Trung ương Đảng, xử lý vấn đề Beria. Đồng thời cách chức Viện trưởng Viện Kiểm sát Liên Xô, vì rằng ông không được chúng tôi tin cậy, và chúng tôi nghi ngờ, liệu ông có tiến hành điều tra một cách khách quan không. Viện trưởng Viện kiểm sát mới được bổ nhiệm là Rudenko và được trao quyền tiến hành điều tra vụ Beria. Như vậy, Beria bị bắt. Nhưng đư hắn đi đâu? Chúng tôi không thể tin đội bảo vệ của Bộ nội vụ, vì rằng đây là cơ quan của Beria, với tay chân của Beria. Lúc đó thứ trưởng Bộ nội vụ Kruglov và, hình như, Serov. Tôi ít biết về Kruglov, còn Serov tôi biết rõ hơn và tin ông. Tôi cho rằng Serov là một người trung thực. Nếu có một cái gì đấy làm ông thay đổi, cũng mọi nhân viên Cheka khác, thì ông cũng là nạn nhân của cùng một chính sách chung do Stalin tiến hành. Vì thế tôi đề nghị trao quyền giữ Beria cho chính Serov. Nhưng các đồng chí khác suy nghĩ rằng dù sao chăng nữa phải thận trọng hơn - tất cả chúng tôi không ai tin Kruglov cả. Rồi chúng tôi thoả thuận rằng tốt nhất là trao vụ này tư lệnh quân đoàn phòng không, quân khu Moskva Moskalenko. Moskalenko nhận Beria, cho người của mình vây quanh và giải Beria về chỉ huy sở của mình, trong một cái hầm chống bom. Tôi thấy ông làm tất cả những gì cần thiết. Phiên họp này kết thúc.

Ngay khi phiên họp kết thúc, Bulganin đến gặp tôi:

- Anh hãy nghe tay đội trưởng bảo vệ của tôi kể.

Viên đội trưởng này đến chỗ tôi, kể:

- Tôi biết vừa mới bắt Beria, và tôi muốn nói với ông Beria hiếp đứa cháu gái của tôi, học sinh lớp 7. Hơn một năm trước đây bà của nó đã chết, còn vợ tôi vì đột quỵ và nằm ở bệnh viện. Cô bé ở nhà một mình. Một lần vào buổi chiều nó chạy đi mua bánh mỳ thì qua đúng ngôi nhà mà Beria ở. Ở đó, cháu gặp một người đàn ông già đang nhìn chăm chăm vào nó. Cháu khiếp sợ. Sau đó, một nhân viên Cheka gọi cháu và dẫn cháu vào nhà Beria. Beria ngồi ăn cơm chiều cùng với cháu, đề nghị uống rượu chúc Stalin. Cháu từ chối, nhưng ông ta cứ nài nỉ phải uống vì Stalin. Cháu đồng ý, rồi uống, còn sau đó cháu thiếp đi và ông ta hiếp cháu.

Tôi trả lời người này:

- Tất cả những gì ông kể, công tố viên sẽ điều tra”.

Sau đó người ta đưa chúng tôi một danh sách trong đó có họ tên hơn 100 phụ nữ. Tay chân của Beria dẫn họ tới Beria. Nhưng việc tiếp khách ở chỗ Beria tất cả mọi người đều theo một cách: tất cả những ai vào nhà Beria lần đầu tiên, ông đều mời ăn và đề nghị uống rượu vì sức khoẻ của Stalin. Trong rượu vang ông bỏ sẵn thuốc ngủ. Sau đó ông làm với họ cái gì mà ông muốn. Khi Beria bị cách ly, ông xin bút và giấy. Chúng tôi bàn bạc và quyết định cứ đưa cho ông: biết đâu trong lòng ông thức tỉnh một khát vọng chân thật để ông nó những gì ông ấy biết là chúng tôi buộc tội ông. Và ông bắt đầu viết. Ban đầu, thư cho Malenkov:

- Egor, anh thật đáng khinh, tôi biết anh, chúng ta là bạn nhau, sao anh lại tin Khrusev? Ông ta xúi giục anh làm điều này… và vân vân.

Với tôi ông cũng có một bức thư, trong đó viết rằng ông là một người trung thực. Ông gửi một số thư như thế: Malenkov băn khoăn khi đọc những thư này. Sau đó Malenkov bắt đầu lo lắng rằng ông và Beria cùng đưa ra ý tưởng từ bỏ xây dựng CNXH ở Đông Đức, và ông sợ rằng vụ việc nhằm chống Beria, xoay sang chống ông. Nhưng chúng tôi nói với ông rằng bây giờ chưa phán xét vấn đề này. Vấn đề Beria còn sâu rộng hơn nhiều so với vấn đề Đức.

Khi Rudenko bắt đầu thẩm vấn Beria, thì chúng tôi ngỡ ngàng thấy một con người tàn ác, khốn nạn, không có một cái gì thiêng liêng cả. Ở Beria không hề có chủ nghĩa cộng sản, và nói chung không có bộ mặt đạo đức con người. Nhưng quả là về tội ác của Beria khu vựcc gì để nói, vì ông làm chết bao nhiêu người lương thiện!

Sau khi bắt Beria được một thời gian, lại có vấn đề về Merkulov, từng là Thanh tra nhà nước Liên Xô. Tôi, thú thực rằng, trước đây tôi kính trọng Merkulov và coi ông là người của Đảng. Ông là con người có văn hoá và nói chung tôi quý ông. Vì thế tôi nói các đồng chí của mình:

- Có một sự kiện, Merkulov là trợ lý của Beria ở Gruzia, còn chưa đủ chứng minh rằng ông là đồng bọn của Beria. Có thể dù sao đi nữa, điều này không phải thế? Chính Beria giữ rất chức vụ cao và chính hắn chọn người cho mình, mà không phải ngược lại. Người ta tin Beria và làm việc với ông ta. Vì thế không thể coi những ai làm việc làm việc với Beria, như là những cộng sự gây những tội ác. Chúng ta gọi Merkulov, nói chuyện với ông. Có thể, ông thậm chí giúp đỡ chúng ta tốt hơn trong việc phán xét Beria.

Và chúng tôi quy ước rằng tôi gọi ông đến Ban chấp hành Trung ương Đảng. Tôi gọi Merkulov, nói rằng Beria bị bắt, rằng đang tiến hành điều tra.

- Ông nhiều năm làm việc với Beria, liệu có thể giúp đỡ Ban chấp hành Trung ương.

- Tôi sẵn sàng làm tất cả những gì có thể.

Và tôi đề nghị Merkulov:

- Hãy trình bằng văn bản tất cả những gì cần thu thập.

Sau bao nhiêu ngày trời, ông mới viết một bức thư dày, tất nhiên, vẫn nằm ở lưu trữ. Nhưng bức thư này chẳng giúp chúng tôi một cái gì cả. Ở đó chỉ là những ấn tượng chung chung, suy lý, tựa như tác phẩm nào đó. Merkulov viết một cái gì đó, kể cả bài hát, và thói quen sáng tác. Khi tôi gửi tài liệu này cho Rudenko, thì ông nói thẳng rằng phải bắt Merkulov, vì rằng điều tra vụ Beria mà không bắt Merkulov thì sẽ công việc sẽ bị cản trở và không làm đày đủ.

Ban chấp hành Trung ương Đảng quyết định bắt Merkulov. Tôi đau lòng, thấy rõ rằng mình phí công tin ông. Merkulov có liên quan với Beria trong những tội ác như thế, và chính ông phải ngồi trên ghế bị cáo và cùng trách nhiệm với Beria. Trong lời nói cuối cùng, khi bị kết án trước toà, Merkulov nguyền rủa cái ngày giờ, khi gặp với Beria. Ông nói rằng Beria đã đưa ông tới toà.
Từ Đại hội 19 đến Đại hội 20 ĐCSLX



Ngay sau khi kết thúc Đại hội 19 ĐCSLX, nảy sinh việc thay thế Bộ chính trị Ban chấp hành Trung ương Đảng trước đây bằng một cái tên gọi mới - Đoàn chủ tịch Ban chấp hành Trung ương ĐCSLX, Stalin đã hình thành những hội đồng rộng rãi gồm nhiều thành viên về các lĩnh vực khác nhau. Trên thực tế té ra là những hội đồng này chẳng có khả năng làm việc, mặc dù tôi xem rằng nếu có sự lãnh đạo thích đáng lãnh đạo thì nó cũng giải quyết nhiệm vụ cụ thể mà quyền hạn chủ yếu - hội đồng này đưa ra những dự thảo, thì họ đóng một vai trò tích cực. Nhưng họ không thể làm nổi vai trò đó, vì rằng nó được trình cho chính họ, và không hề có một kế hoạch nào cả để lãnh đạo những hội đồng này, và các vấn đề đặt ra trước đây với họ vẫn không giải nghĩa được. Các vấn đề đang được suy nghĩ. Tóm lại, một người có dụng cụ của mình thích dùng lúc nào thì dùng. Không có ai lãnh đạo cả.

Rồi Stalin qua đời. Tôi rất trải qua nặng nề về cái chết của ông. Nếu nói chân thật, thì tôi chịu đựng không phải vì tôi có mối ràng buộc với Stalin, mặc dù nói chung tôi cũng ràng buộc với ông. Đơn giản là ông đã già, và không tránh khỏi cái chết luôn cặp kè với ông. Đối với tôi dó là quy luật bi thảm của tự nhiên: mọi người sinh ra và chết đi, phải coi trọng điều này. Stalin ở độ tuổi như thế, không thể tránh khỏi cái chết. Nôi lo lắng trước tiên của tôi là thành phần Đoàn chủ tịch vẫn tồn tại sau khi Stalin qua đời, và vai trò đặc biệt của nó đang nằm trong tay Beria và được ông ta củng cố: vai trò này đang báo trước, theo đánh giá của tôi, có một công việc lớn và là một bất ngờ lớn, tôi thậm chí nói rằng hậu quả thảm khốc. Vì thế tôi than khóc Stalin như một lực lượng duy nhất hiện thực đoàn kết. Mặc dù lực lượng này thường được sử dụng rất lung tung và không phải luôn luôn đi theo hướng cần thist, nhưng tất cả sức lực của Stalin là nhằm đến sự vững mạnh và phát triển sự nghiệp CNXH, sự vững mạnh thành quả của cách mạng tháng Mười. Điều này tôi không nghi ngờ. Ông đã thi hành cách thức dã man trong hành động, nhưng khi đó tôi còn chưa biết, sự xấu xa của ông là hoàn toàn vô căn cứ đến nhường nào, từ quan điểm của những người bị bắt và bị tử hình một cách vô cớ.

Tất nhiên ở tôi, cũng như mọi người khác thoáng hiện một ngờ vực:

- Thế này là thế nào? Trong số những người bị bắt hoặc bị tù hầu như không có ai quay lại và hầu như họ không đúng?

Trong cuộc sống không cần phải có như thế. Những nghi ngờ phát sinh đều có căn cứ, như phải theo chuẩn mực đúng trong ý nghĩ. Nhưng Stalin - là Stalin. Uy tín của ông rất lớn, và tôi không nghĩ rằng con người này về nguyên tắc có khả năng cố ý lạm dụng quyền lực.

Beria, khi Stalin qua đời, lại vào đúng chỗ đó. Ông thay đổi hẳn, trẻ ra, ăn nói thô lỗ, vui vẻ lên, đứng ở thi hài Stalin đặt trong quan tài chưa đến giờ chôn. Beria cho rằng thời của ông đã đến. Bây giờ không còn thế lực nào có thể kiềm chế ông, mà thế lực đó ông cần tính đến. Giờ đây ông có thể làm tất cả những gì ông xem là cần thiết.

Malenkov?

Malenkov không bao giờ giữ vị trí riêng, ông không có vai trò đặc biệt. Ông luôn luôn là người đầu sai. Stalin trong các cuộc nói chuyện hẹp đã nói một cách tương đối hình ảnh về Malenkov:

- Đây là một thợ viết. Ông ta viết nghị quyết rất nhanh, không phải luôn luôn một mình mà con tổ chức mọi người. Điều này ông làm nhanh hơn và tốt hơn những người khác, nhưng ông không có khả năng suy nghĩ và sáng kiến độc lập.

Đúng, Malenkov, theo tôi, cũng không có tham vọng trực tiếp cho điều này. Năm năm trước khi Stalin mất, tôi có mặt ở Sochi theo lời mời của Stalin, tôi có một lần nói với Malenkov, nhắc ông nên lưu tâm rằng ông có chỗ đứng của mình và không phải là dường cột trong quan hệ Beria, còn Beria nhạo báng ông. Lúc đó Malenkov nói với tôi là ông biết điều này, nhưng ông có khả năng để làm đúng công việc và thoát khỏi điều này. Ông cho rằng ông cùng với Beria là có lợi cho cá nhân ông. Vả lại, quả là đúng như vậy. Ông ủng hộ Beria, còn Beria ủng hộ Malenkov. Vì thế Stalin đánh giá cao hoạt động của Malenkov, mặc dù ông phê phán mạnh về khả năng của Malenkov trong lãnh đạo.

Bulganin?

Bulganin rất thận trọng với Beria, và khi tôi với ông nói về vấn đề này, thì ông phát biểu nhận xét tiêu cực đối với Beria, ông đồng ý với tôi.

Với ý nghĩ như thế, tôi đứng cạnh thi hài Stalin. Trước đây tôi đã kể về hoạt động của chúng tôi sau khi Stalin qua đời và về việc bắt Beria và tôi không bây giờ không lặp lại nữa. Nhưng sau khi bắt Beria và điều tra thì khám phá được những thôi thúc bí mật che dấu chúng tôi, những thôi thúc này trước đây đẻ ra sự lạm quyền lớn biết nhường nào dẫn đến cái chết của nhiều người lương thiện. Đối với tôi, nói riêng, ấn tượng mạnh nhất là cái chết Kedrov, cha của viện sỹ triết học Kedrov. Cá nhân tôi không biết Kedrov cha. Ông là một chính khách lớn, một trong những nhà lãnh đạo bộ đội Liên Xô ở miền Bắc, trong những năm nội chiến ông là người tổ chức phòng thủ chống bọn can thiệp ở đó. Và tôi có nhu cầu phải vén bức rèm để biết, dù cuộc điều tra đang làm, tại sao xảy ra các vụ bắt bớ, tất cả bao nhiêu người bắt, tài liệu gốc về việc bắt giam và điều tra về các vụ bắt giam này như thế nào? Tôi đặt vấn đề này tại cuộc họp Đoàn chủ tịch Ban chấp hành Trung ương và đề nghị được phân xử rõ ràng. Các vấn đề này đặc biệt làm tôi lo lắng vì rằng chúng tôi cũng bắt đầu nghĩ về tiến hành Đại hội 20.

Tất nhiên chúng tôi cùng Vorosilov, Molotov, Kaganovich không bỏ cuộc đấu tranh để mở toang những thôi thúc bí mật. Tôi còn nhớ chính xác quan điểm của Mikoyan. Hình như, Mikoyan không tích cực, nhưng không cản trở quá trình phanh phui sự bất công. Tóm lại, dần dần tất cả đều đồng ý rằng cần phải tiến hành phanh phui vụ việc. Một Uỷ ban điều tra được thành lập, đứng đầu là Pospelov.

Trước đó, tôi mời Viện trưởng Viện Kiểm sát Liên Xô Rudenko (là Viện trưởng Viện kiểm sát đã xem xét nhiều và kiểm tra các tài liệu này) và hỏi ông:

- Đồng chí Rudenko, theo những bản án công khai thập niên 30 những điều buộc tội là căn cứ, thì mang chúng trình cho Bukharinу, Rykov, Syrsov, Lominadze, Krestinsky và những người khác, trong BCH TƯ, các uỷ viên Ban tổ chức và Bộ chính trị? Có bao nhiêu những tài liệu có căn cứ?

Rudenko nói rằng từ quan điểm chuẩn mực luật pháp thì chẳng có một số liệu nào cả để buộc tội những người này. Tất cả chỉ dựa trên những lời thú nhận có tính cá nhân, mà những lời thú nhận đó có được bằng cách đánh đập và hành hạ người ta về tinh thần và thể xác, cho nên không thể là cơ sở để kết án người ta.

Khi đó đặt trước tôi một vấn đề: điều này có thể xảy ra không? Mọi người biết về vai trò của Stalin, cá nhân ông, quá trình hoạt động cách mạng của ông, công lao của ông trước đất nước và những phẩm chất mà Đảng ghi nhận. Ông có đầy đủ cơ sở để có vai trò đặc biệt, vì rằng ông thực tế đã tách khỏi những người gần mình và biết tổ chức công việc, và thông minh. Ông quả là đứng cao hơn người khác. Và thậm chí bây giờ, dù tôi không khoan nhượng những phương pháp hành động của ông, sự lạm quyền của ông, tôi cũng phải thừa nhận điều này. Tuy nhiên, nếu như bây giờ, chẳng hạn, ông vẫn còn sống và tiến hành bỏ phiếu về vấn đề trách nhiệm của ông vì hành vi ấy, thì tôi vẫn có quân điểm là phải xử ông. Nhưng cần phải đánh giá ông. Con người này không đơn giản đến với chúng tôi bằng gươm và chiếm được trái tim khối óc chúng tôi. Không, ông trong cuộc sống ông thể hiện sự lấn át của mình, tài năng lãnh đạo đất nước, kỹ năng cai trị mọi người, cho họ những phẩn cách vững chắc, cần thiết cho người lãnh đạo ở quy mô lớn.

Tất cả những gì liên quan tới cá nhân của Stalin, có cái xấu, cái tốt, cái đúng, và dã man, không để hết vào đâu. Phải xem xét tất cả các mặt của con người phức tạp này. Tôi nói nhiều ở đây phía tối đơn giản vì rằng mặt tâng bốc ông là quá đủ rồi. Điều chủ yếu - có những kết luận cần thiết và để những sự việc tương tự không lặp lại trong tương lai. Ở đây bao gồm tất cả các thư của tôi. Bất cứ việc nghiên cứu nào về quá khứ cần phải phục vụ cho hiện tại và tương lai.

Mở rộng một hướng song song. Những người lứa tuổi tôi nhớ lại việc ca tụng Stalin dần dần tăng lên, và mọi người đều biết sự tụng ca này được rót hết cỡ. Stalin thông minh! Stalin thiên tài! Tôi cũng chưa nói về những từ văn vẻ khác: nào là bố để nhân dân, và vân vân. Tất cả điều này hiện nay vang lên tại Trung Quốc người ta nói và viết về Mao. Tôi xem phim Trung Quốc. Tôi thấy chúng không hiếm trên TV. Tất cả các buổi tiếp khách được Mao nhân bản từ Stalin. Hãy mở mắt và nghe những lời phát biểu của người Trung Quốc về Mao Trạch Đông. Nếu thay thế “Mao” bằng “Stalin”, thì nhận được quá khứ. Đúng là những “màn kịch” tương xứng đã từng được tổ chức ở chúng ta. Tôi xem đó là hiện diện tính nhu nhược của Stalin. Nhưng, hình như sự việc không những chỉ ở tính nhu nhược. Hình như những người này, Stalin và Mao Trạch Đông, trong vấn đề này về nguyên tắc rất giống nhau. Họ coi điều này là cần thiết để giữ uy tín của họ được trên cao và không những bắt mọi người chịu mình, mà còn bắt họ phải sợ hãi.

Và dù sao chăng nữa có vấn đề: Vì sao điều này lại xảy ra? Nhiều người mà tôi tiếp xúc, hỏi:

- Tai sao Stalin, một người thông minh, có thể làm thế?

Tôi không ít lần, khi quay lại vấn đề này, tìm câu trả lời cho mình. Và tôi có câu câu trả lời duy nhất, tôi nghĩ rằng ông đúng. Để hiểu căn nguyên sự lạm quyền, giết người sai trái, tính tàn bạo của Stalin, phải quay về chúc thư của Lenin. Lenin, khi ông viết chúc thư, rõ ràng đã thấy trước, Stalin có thể đưa Đảng đến điều đó, nếu Stalin còn nằm trong ban lãnh đạo sẽ chiếm chức vụ Tổng Bí thư Ban chấp hành Trung ương. Lenin viết rằng phải loại bỏ Stalin khỏi chức vụ này, mặc dù Stalin cũng có những phẩm chất để làm lãnh đạo. Nhưng ông thô lỗ và có khả năng lạm dụng quyền lực, vì thế ông không thể giữ được. Lenin đề nghị thay thế Stalin bằng một người chan hoà hơn, biết lắng nghe hơn, kiên nhẫn hơn đối với đồng chí trong Đảng và không lạm dụng chức vụ cao của mình. Tôi cho rằng đây là nhận xét chính xác. Cuộc sống đã hoàn toàn xác nhận tư tưởng của Lenin. Ban chấp hành Trung ương Đảng không đi theo lời Lenin, không rút ra những kết luận thích hợp và bị thất bại. Không những Ban chấp hành Trung ương, mà toàn Đảng đã vị Stalin lạm quyền trừng phạt, giết Đảng viên và cốt cán ngoài Đảng. Trong những hoạt động này của Stalin, thấy được một con người bệnh hoạn. Đã xảy ra thảm hoạ với Đảng và tất cả nhân dân chúng tôi.

Tài liệu của Uỷ ban Pospelov mà chúng tôi lập trước ngưỡng cửa Đại hội 20 ĐCSLX, đối với nhiều người trong chúng ta là hoàn toàn bất ngờ. Tôi nói về ban thân tôi, ở mức độ nào đấy và về Malenkov, Bulganin, Pervukhin, Saburov, và các đồng chí khác. Đồng thời tôi xem rằng Mikoyan trong thâm tâm phải rất sẵn sàng có thể bóc trần các sự thật dạng này được soi sáng trong thư của Pospelov. Tôi không cả quyết Mikoyan biết tất cả! Dù sao chăng nữa thời gian dài Mikoyan gần Stalin hơn tất cả chúng ta, và nhiều người làm việc với ông, được ông tin và được ông kính trọng, cũng đã bị giết. Anastas Ivanovich là người thông minh sắc sảo, biết cách thông báo Sự Thật, tôi nghĩ rằng nếu ông không biết tất cả, thì tôi dự đoán cho rằng vẫn còn ít chứng cớ về các vụ bắt bớ giam cầm và đặc biệt là các vụ hành quyết, được tiến hành trong thời gian Stalin cầm quyền. Tôi có cơ sở nghĩ như vậy, nói riêng, cuộc mạn đàm của tôi với Anastas Ivanovich, khi ông kể cho tôi nghe về buổi nói chuyện của ông với Ordzonikidze ngay đêm hôm trước cái chết của ông ta.

Khi đó tôi là uỷ viên Ban lễ tang Sergo, Chủ tịch Ban lễ tang là Avel Safronovich Enukidze giải thích rằng Sergo chết đột ngột do vỡ tim. Tất nhiên ông giải thích rằng Stalin ra lệnh như thế. Sau này, có lần tôi ở văn phòng của Stalin và hoàn toàn ngẫu nhiên khen ngợi Sergo. Điều này gây ra một ấn tượng xấu, không ai phản đối tôi, nhưng tất cả lặng thinh, im lặng một lúc. Sau đó Malenkov giải thích cho tôi rằng Sergo bị bắn. Tất nhiên khi Sergo chết, Malenkov cũng không biết gì cả về điều này, bởi vì khi đó ông còn chưa gần Stalin bằng tôi. Nhưng trong thời gian chiến tranh vệ quốc ông biết về điều này trong một lần nói chuyện ngẫu nhiên ở Stalin. Sau khi Stalin qua đời, Mikoyan cũng kể rằng Ordzonikidze bị bắn hôm chủ nhật, nhưng đêm thứ bẩy, họ còn đi bộ quanh Kreml và nói chuyện. Trong cuộc hội đàm ấy, Sergo nhận xét rằng không thể tiếp tục sống: chiến đấu với Stalin thì ông không thể, mà chịu đựng thì ông đã làm, không còn sức.

Vì sao chúng tôi xây dựng Uỷ ban của Pospelov? Tôi lập luận như thế này: chúng tôi đang chuẩn bị Đại hội Đảng, Đại hội Đảng đầu tiên sau khi Stalin qua đời. Tại Đại hội này chúng tôi cần phải nhận trách nhiệm về lãnh đạo Đảng và đất nước. Để làm việc này phải biết chính xác cái gì được làm trước đây và bằng cái gì mà Stalin đưa ra những quyết định về vấn đề này khác. Đặc biệt điều này can hệ tớ những người bị bắt. Vấn đề đặt ra là: họ bị tù vì cái gì? Và cái gì tiếp theo đến với họ? Khi đó trong các trại cải tạo có đến hàng triệu người. Đấy là con số 3 năm sau khi Stalin qua đời. Trong năm này chúng tôi không thể cắt đứt với quá khứ, không thể có đủ lòng dũng cảm, tìm thấy nhu cầu nội tại hé mở bức màn che và nhìn vào cái gì đằng sau bức bình phong? Cái gì ẩn sau bức màn này, cái gì xảy ra dưới thời Stalin? Điều này nghĩa là các vụ bắt bớ vô tận, xét xử, độc đoán, bắn giết? Chúng tôi cảm thấy ngượng bởi hoạt động của mình dưới sự lãnh đạo của Stalin và mà vẫn chưa thoát khỏi áp lực này sau khi ông chết, mặc dù cũng không thể hình dung rằng các xử bắn lại có thể tỏ ra là vô căn, nói theo ngôn ngữ luật, tội ác chồng chất. Nhưng chính là như thế!

Stalin đã thực hiện những tội ác hình sự, loại tội ác này bị trừng phạt tại bất cứ quốc gia, trừ những quốc gia chẳng có luật pháp nào cả. Tình hình có hai mặt: Stalin qua đời, chúng tôi chôn cất ông, còn những người vô tội vẫn đi đày trong các trại tập trung… Tiếp theo, mọi lại trở lại bình thường? Tiếp tục chính sách cũ và tất cả những gì được làm dưới thời Stalin, lại được hoan nghênh? Thậm chí các vụ bắt bớ không đúng và hành quyết? Những người đã bị giết với cái mác “kẻ thù nhân dân”, không ai nghĩ đến minh oan.

Tôi cho rằng Molotov, Vorosilov và Kaganovich là nguồn thông tin lớn nhất về quy mô thực và nguyên nhân các vụ đàn áp dưới thời Stalin. Tôi cho rằng Stalin trao đổi ý kiến với họ về con số này. Mặc dù Kaganovich, có lẽ, chưa biết hết cặn kẽ tất cả. Chưa gì Stalin chia sẻ với ông một cách cởi mở. Nịnh bợ đến như thế, là Kaganovich, ông có thể phanh thây cha đẻ của mình nếu như Stalin chỉ trong nháy mắt nói là điều này là cần thiết cho lợi ích của sự nghiệp Stalin. Stalin cũng không cần lôi kéo Kaganovich: chính con người này hơn ai hết gào to lên rằng cần phải làm ở đâu, không cần phải làm ở đâu, bò rách đầu gối quỵ luỵ trước Stalin, bằng cách bắt người bên phải bên trái và vạch mặt “kẻ thù”.

Khi ông vào Dân uỷ, thì triển khai ngay ở đó một lực lượng đầy đủ.

Sau một cơn điên dài săn lùng “kẻ thù nhân dân” chúng tôi cũng không thể quẳng được gánh nặng tinh thần của những những việc làm từ trước đó cho đến 1956, tất cả đã vẫn còn tin vào cái giả thiết mà Stalin dựng lên, rằng trong nước chúng tôi bị bao vây bởi “kẻ thù nhân dân” và phải chiến đấu với họ, bảo vệ cách mạng. Chúng tôi vẫn như trước đây nằm ở quan điểm nặng nề đấu tranh giai cấp, như là được dựa trên học thuyết và được Stalin thực thi. Nhưng khi chúng tôi đi đến quyết định thành lập Uỷ ban kiểm tra và Uỷ ban này cung cấp những tài liệu của mình, những tài liệu này đã được làm một cách bí mật. Sau đó, tại Đại hội 20, báo cáo của tôi được lãnh đạo theo tài liệu của Uỷ ban này. Bản báo cáo được copy gửi cho toàn bộ các cơ sở Đảng và thi hành những biện pháp, để các tài liệu sau khi đọc xong được thu hồi về.

Chúng tôi phân phát chúng cho các Đảng cộng sản anh em để biết. Trong số này, có Đảng công nhân thống nhất Ba Lan. Ở Ba Lan đúng lúc đó người lãnh đạo đảng là Berut chết. Sau khi ông chết, ở Ba Lan nổi lên một làn sóng, và tài liệu nói trên rơi vào tay những người Ba Lan không ưa Liên Xô. Họ sử dụng tài liệu này vào mục đích của mình và nhân bản nó. Người ta thậm chí nói với tôi rằng những người Ba Lan đã bán rẻ những tài liệu này. Báo cáo của Khrusev, làm trong phiên họp kín Đại hội 20 ĐCSLX, được đánh giá là không đắt. Đơn giản người ta có thể mua nó ở chợ trời, kể cả những người từ khắp các nước trên thế giới. Như thế tài liệu này đã được lưu hành. Tôi nhớ, các nhà báo phỏng vấn tôi rằng tôi có thể nói theo lý do này được không? Tôi trả lời tôi không biết những tài liệu như thế và cứ để tình báo Mỹ trả lời vấn đề này. Nhưng tôi phải trả lời thế nào, nếu phải nói ra bí mật?

Như vậy, chúng tôi sát Đại hội thường kỳ của Đảng. Tôi từ chối báo cáo tổng kết và cho rằng lần này chúng tôi làm lãnh đạo tập thể, nên báo cáo tổng kết không nhất thiết là bí thư Ban chấp hành Trung ương phải làm. Vì thế tại phiên họp thường kỳ Đoàn chủ tịch Ban chấp hành Trung ương tôi đề nghị quyết định ai sẽ làm báo cáo tổng kết. Tất cả mọi người, trong số này có cả Molotov (ông là người nhiều tuổi nhất trong số chúng tôi và có nhiều cơ sở hợp với vai trò người báo cáo), đồng thanh cử tôi làm báo cáo. Hình như về theo suy nghĩ hình thức, thì thường Bí thứ thứ nhất Ban chấp hành Trung ương đóng vai trò báo cáo tổng kết. Nếu để người khác báo cáo, thì có thể gây ra phức tạp. Sau khi Stalin qua đời trong số chúng tôi không có ai được coi là người lãnh đạo sáng giá. Có nhiều người cũng muốn đứng lên phất cờ, nhưng chưa có một người nào vượt trội cả. Vì thế người ta trao việc làm báo cáo cho tôi. Nhưng khi ấy một số người, trong số này có Vorosilov và Kaganovich, phản đối việc nói ra trên Đại hội điều gì đấy về sự đàn áp phi pháp dưới thời Stalin.

Tôi chuẩn bị báo cáo. Bản báo cáo tổng kết được thảo luận tại phiên họp toàn thể Ban chấp hành Trung ương và được tán thành. Bản báo cáo là thành quả của sáng tạo tập thể, tập hợp các sức lực của Ban chấp hành Trung ương, của các viện nghiên cứu khoa học và một loạt các cơ quan khác, và cả những nhân vật cuốn hút vào việc hình thành báo cáo tổng kết. Đại hội khai mạc. Báo cáo đã sẵn sàng. Triển khai các tranh luận. Đại hội tiến hành tốt đẹp. đối với chúng tôi, tất nhiên, là một thử thách. Đại hội sẽ ra sao sau khi Stalin qua đời? Nhưng tất cả các phát biểu đều hoan nghênh đường lối Ban chấp hành Trung ương, không cảm thấy một sự đối lập nào cả, không thấy những dấu hiệu của cơn bão tố nào cả. Tôi cũng luôn lo lắng, dù rằng Đại hội tiến hành trôi chảy, báo cáo được hoan nghênh. Tuy nhiên tôi cũng chưa bằng lòng. Một ý nghĩ dày vò tôi:

- Rồi Đại hội bế mạc, sẽ phải ra, và đây là hình thức thôi. Nhưng cái gì tiếp? Trong lương tri chúng tôi vẫn đọng lại hàng trăm người bị giết oan, kể cả hai phần ba uỷ viên Ban chấp hành Trung ương được bầu tại Đại hội 17. Ít ai còn nguyên vẹn, hầu như tất cả các cốt cán chẳng đã bị bắn hoặc bị đàn áp. Hiếm có ai gặp may để còn sống. Làm gì bây giờ?

Tài liệu của Uỷ ban của Pospelov nhói óc tôi. Cuối cùng tôi thu hết sức lực và trong một lần nghỉ giải lao, trong gian phòng Đoàn chủ tịch Ban chấp hành Trung ương chỉ có một số uỷ viên, lại đặt vấn đề:

- Thưa đồng chí, tài liệu của Pospelov ra sao đây? Làm gì với những người bị bắt và bị giết từ quá khứ? Đại hội bế mạc, và chúng tôi ra về, mà không nói được lời của mình? Chính vì chúng tôi cũng biết rằng những người bị sự đàn áp là oan uổng, không phải là “kẻ thù nhân dân”.

Đây là những người lương thiện, trung thành với Đảng, cách mạng, sự nghiệp Lenin xây dựng CNXH ở Liên Xô. Họ sẽ từ nơi bị đầy ải trở về. Chúng tôi đâm ra không giữ họ ở chỗ đó nữa Phải nghĩ xem làm thế nào để họ quay về một cách danh dự.

Chúng tôi trước đó vẫn chưa thông qua quyết định xem xét việc này và việc thả những người bị kết tội oan về nhà.

Ngay khi tôi nói xong, mọi người lập tức quẳng vào mặt tôi. Đặc biệt Vorosilov:

- Anh làm gì thế? Chẳng lẽ thế này ư? Chẳng có lẽ có thể nói hết điều này tại Đại hội? Điều này làm hỏng uy tín của Đảng ta, đất nước ta như thế nào? Anh phải giữ bí mật về điều này chứ. Và khi đó người ta sẽ khiếu kiện chúng tôi. Chúng tôi sẽ nói gì về vai trò cá nhân của chúng tôi?

Cả Kaganovich rất bực tức, và cùng một quan điểm như thế. Đó là quan điểm không có tính Đảng sâu sắc mà là ích kỷ. Đây là sự phủi trách nhiệm và nếu tội các còn sờ sờ ra đó thì phải ỉm đi, che giấu đi.

Tôi nói với họ:

- Điều này là không thể, thậm chí nếu lập luận từ quan điểm của các ông. Không thể ỉm đi được. Người ta phải ra khỏi nhà tù, về nơi chôn rau cắt rốn, kể lại cho họ hàng, người thân và bạn bè, đồng chí, cho toàn quốc và toàn Đảng, biết rằng những người vẫn còn sống từng bị đàn áp oan uổng. Những người ngồi tù 15 năm, có ai đó còn bị hơn nhiều, hoàn toàn chưa là gì. Tất cả những điều buộc tội họ chỉ là chuyện bịa đặt. Không thể im được. Sau đó tôi đề nghị suy nghĩ: tiến hành Đại hội đầu tiên sau khi Stalin qua đời. Tôi cho rằng chính trên Đại hội chúng tôi cần thành tâm nói hết tất cả sự thật về đời sống và hoạt động của Đảng và của Ban chấp hành Trung ương trong thời gian tổng kết. Chúng tôi bây giờ tổng kết từ thời kỳ sau khi Stalin qua đời, nhưng các uỷ viên Ban chấp hành Trung ương phải nói như thế nào trong thời kỳ Stalin. Chúng tôi đã lãnh đạo đất nước cùng với Stalin. Khi Đảng biết sự thật từ những người bị kết tội oan trước đây, họ nói với chúng tôi: Hãy cho biết điều này là như thế nào? Đại hội 20 họp, và ở đó người ta chẳng kể cho chúng ta cả. Và chúng tôi không có khả năng trả lời. Chả lẽ nói rằng chúng tôi không biết gì hết, sé là lừa dối: chính là chúng bây giờ biết tất cả sự thật, về sự đàn áp vô căn cứ, sự chuyên quyền của Stalin.

Những phản ứng quật lại cũng rất mãnh liệt. Vorosilov và Kaganovich lặp lại bất tận:

- Người ta buộc chúng tôi phải chịu trách nhiệm. Đảng có quyền buộc chúng tôi phải chịu trách nhiệm. Chúng tôi ở trong ban lãnh đạo, và nếu chúng tôi không biết tất cả sự thật, đấy là tai hoạ của chúng tôi, nhưng chúng tôi chịu trách nhiệm tất cả.

Tôi nói với họ:

- Nếu xem xét Đảng ta những một Đảng dựa trên tập trung dân chủ, thì chúng ta, những người những người lãnh đạo Đảng, không có quyền không biết. Tôi, và nhiều người khác nằm trong tình thế là, tất nhiên, không biết nhiều, vì rằng được đặt trong một chế độ, lúc đó anh chỉ biết người ta giao cho anh cái gì, còn những cái khác anh không được nói, và đừng thọc mũi tiếp điều này. Chúng tôi không chọc mũi. Nhưng không phải tất cả ở trong tình thế như vậy. Một số trong chúng ta biết, một số thậm chí chấp nhận tham gia giải quyết vấn đề này. Vì thế ở đây mức độ trách nhiệm cũng khác nhau. Cá nhân tôi sẵn sàng là uỷ viên Ban chấp hành Trung ương Đảng từ Đại hội 17 và uỷ viên Bộ chính trị từ Đại hội 18 chịu phần trách nhiệm của mình, nếu Đảng thấy cần phải truy cứu trách nhiệm của ai lãnh đạo trong thời Stalin, khi sự chuyên quyền hoành hành.

Họ là không đồng ý với tôi. Họ phản đối:

- Anh biết cái gì sẽ xảy ra không?

Lời đối đáp Vorosilov và Molotov đặc biệt the thé. Vorosilov chứng minh rằng nói chung không cần làm điều này:

- Hừ, ai hỏi chúng ta cơ chứ? - ông lặp lại.

Tôi hỏi lại:

- Những tội ác có không? Chính chúng ta chứ không đợi ai khác, phải nói rằng có. Khi nào người ta hỏi chúng ta, thì mới bắt đầu phán xét. Tôi không muốn điều này và tôi không chịu trách nhiệm như thế.

Nhưng chẳng thể nào thống nhất ý kiến được, và tôi đã thấy rằng không đạt được đúng quyết định từ các uỷ viên. Trong Đoàn chủ tịch của Đại hội chúng tôi chưa đặt vấn đề này, chừng nào thoả thuận được nội bộ Đoàn chủ tịch Ban chấp hành Trung ương. Lúc đó tôi đưa một đề nghị như sau:

- Đại hội Đảng cứ họp. Kỷ luật nội bộ Đảng cần có sự nhất quán của lãnh đạo trong các uỷ viên Ban chấp hành Trung ương và uỷ viên Đoàn chủ tịch Ban chấp hành Trung ương, sẽ không tác dụng trong thời gian Đại hội, bởi vì Đại hội có ý nghĩa cao nhất. Bây giờ mỗi uỷ viên Đoàn chủ tịch Ban chấp hành Trung ương và uỷ viên Ban chấp hành Trung ương, trong số này và tôi phải làm báo cáo tổng kết, từng người có quyền phát biểu tại Đại hội và trình bày quan điểm của mình, thậm chí nếu quan điểm này không phù hợp với quan điểm báo cáo.

Tôi không nói rằng tôi sẽ thông báo về tài liệu của Uỷ ban điều tra. Nhưng, hình như có ai phản đối, cho rằng tôi có thể phát biểu và trình bày quan điểm của tôi động chạm đến việc bắt bớ, bắn giết. Bây giờ tôi không nhớ sau đó những ai ủng hộ ủng hộ tôi. Tôi nghĩ rằng đây là Bulganin, Pervukhin và Saburov. Tôi không chắc lắm, nhưng tôi nghĩ rằng, có thể, Malenkov cũng ủng hộ tôi. Ông là bí thư Ban chấp hành Trung ương phụ trách nhân sự, vai trò của ông trong việc này là khá tích cực. Ông, nói riêng, cũng giúp đỡ Stalin điều động cất nhắc cán bộ, rồi sau đó tiêu diệt họ. Tôi không dám chắc cá nhân ông khởi xướng đàn áp. Chưa chắc. Nhưng tại những vùng, khu vực, mà Stalin cử Malenkov đến đó để chỉnh đốn hàng ngũ, thì hàng nghìn người bị đàn áp và nhiều người trong số này bị xử tử. Tuy nhiên Malenkov có thể bây giờ ủng hộ tôi.

Có ai đấy nảy ra sáng kiến:

- Vấn đề đặt ra thế này, hình như tốt hơn là làm thêm một bản báo cáo.

Lúc ấy mọi người miễn cưỡng đồng ý. Tôi nói với họ:

- Thậm chí ở những ai thực hiện những tội ác, lần này đến lúc họ có thể thú nhận, và họ cũng được khoan hồng, không phải biện minh. Nếu thậm chí từ quan điểm xem xét vấn đề báo cáo sự lạm quyền mà Stalin thực hiện, thì có thể làm được ngay bây giờ, tại Đại hội 20. Để đến Đại hội 21 thì sẽ muộn, nếu chúng ta còn kịp sống đến lúc đó và đòi hỏi những vấn đề trước đây thì chẳng cần nữa. Vì thế tốt nhất làm bản báo cáo thứ hai từ bây giờ.

Khi đó nảy sinh vấn đề ai phải làm báo cáo. Tôi đề nghị Pospelov, và lập luận đề nghị của mình là ở chỗ Pospelov nghiên cứu vấn đề này với tư cách Chủ tịch Uỷ ban và viết tài liệu để chúng tôi sử dụng nó. Vì thế ông không phải mất thời gian chuẩn bị: ông có thể chuyển các tài liệu này vào báo cáo và đọc nó tại Đại hội. Những người khác (tôi không nhớ là ai) phản đối và đề nghị là tôi làm luôn báo cáo này. Đối với tôi là bất tiện: vì trong báo cáo tổng kết tôi không nói một lời nào về điều này, còn sau đó tôi lại làm thêm báo cáo thứ hai? Và tôi từ chối. Nhưng họ phản đối tôi:

- Nếu bây giờ không phải là anh phát biểu, mà là Pospelov, cũng là một trong những bí thư Ban chấp hành Trung ương, thì phát sinh vấn đề: Vì sao Khrusev trong báo cáo tổng kết không nói tý gì về điều này, mà Pospelov lại phát biểu một vấn đề quan trọng để tranh luận? Không thể Khrusev không biết tài liệu của Pospelov hoặc không coi trọng sự cần thiết của vấn đề. Nghĩa là, về vấn đề này có sự bất đồng trong lãnh đạo? Mà Pospelov phát biểu chỉ với ý kiến riêng?

Luận cứ này cứ lằng nhằng mãi, cuối cùng tôi phải đồng ý. Quyết định rằng tôi sẽ phát biểu tài liệu của Uỷ ban cùng với báo cáo. Chúng tôi tổ chức phiên họp kín trong thời gian tranh luận về tổng kết của Ban chấp hành Trung ương, ở đó tôi cũng làm bản báo cáo thứ hai.

Đại hội nghe tôi một cách im lặng. Như người ta nói có thể nghe được tiếng ruồi bay. Mọi người đều quá bất ngờ. Cần, tất nhiên, biết rằng các đại biểu đã sửng sốt về những câu chuyện về sự độc ác được thực hiện đối với những người từng có công lao, những bolsevich lão thành và những người trẻ. Bao nhiêu người lương thiện từng được điều động đến khác nhau của đất nước đã bị giết! Đây là một thảm khốc cho Đảng và cho các đại biểu tham dự Đại hội. Báo cáo tại Đại hội 20 ĐCSLX về sự lạm quyền của Stalin đã ra đời như thế.

Tôi xem rằng vấn đề được đưa ra hoàn toàn đúng lúc và kịp thời. Không những không hối hận, những một số người nghĩ, mà còn thoải mái trong lòng rằng đã chộp đứng thời điểm và đã cố làm để bản báo cáo này được làm. Tất cả việc này có thể đưa đến hướng khác, mọi người còn bị sốc là còn nhiều người cũng bị giam cầm nhe trước đây trong các nhà tù và trại cải tạo. Năm 1953 chúng tôi đã có giả thiết về vai trò Beria dường như, Beria hoàn toàn chịu trách nhiệm về sự lạm quyền thực hiện thời Stalin. Điều này cũng gây sốc. Chúng khi đó tôi không cách nào gột khỏi ý nghĩ Stalin - người bạn của mọi người, bố đẻ nhân dân, thiên tài và vân vân… Không thể ngay lập tức hình dung rằng Stalin - kẻ sát nhân và tên hung đồ. Vì thế sau bản án cho Beria chúng tôi lại luẩn quẩn trong giả thiết mà chúng tôi xây dựng nên có lợi minh oan cho Stalin: Ông Trời không có lỗi, mà lỗi ở kẻ nịnh bợ, kẻ báo cáo sai cho Trời, vì vậy Trời mới giáng mưa đá, sấm sét và các tai hoạ khác. Nhân dân bị khổ sở không phải vì Trời muốn thế, mà do tên nịnh nọt Nicolai, Ilia Prosok, Beria và vân vân… Và bây giờ có lần có người đặt câu hỏi:

- Liệu có cần phải kể về Stalin không?

Đây hoàn toàn không phải là những người đồng phạm của Stalin trong tội ác, mà thực chất họ là những người quen thói sợ Stalin, và bây giờ họ khó xử. Thông thường các vị lão thành đặt các vấn đề như thế. Họ đã sống với quá khứ, họ khó từ bỏ nổi những hiểu biết trước đây và luận cứ của thời Stalin. Đây cũng một trong những khuyết điểm giáo dục Đảng viên. Tất cả các phương pháp giáo dục trong Đảng, Stalin làm nó thích ứng với mình, với hoạt động của mình: sự tuân lệnh không bàn cãi, sự tín nhiệm tuyệt đối. Trong thời gian chiến tranh có chết chóc mà không nghi ngờ, tất nhiên, nhưng sau này luôn luôn quay ngoắt theo hướng ngược lại, vì rằng một người tin anh mà không bàn luận, khi biết, sự tín nhiệm của anh ta bị lừa, họ sẽ là kẻ thù của anh. Điều này rất nguy hiểm. Tôi luôn luôn đã đứng, hơn nữa bây giờ tôi đang đứng vì sự thật, vì sự đúng đắn tuyệt đối trước Đảng, Đoàn thanh niên và tất cả nhân dân. Có một kết luận là chỉ có nguồn gốc bất tận sức mạnh của Đảng mới có thể chiếm được sự tín nhiệm nhân dân. Người ta biết rằng Đảng đã lừa quần chúng đông đảo, Đảng đến đường cùng.

Bây giờ tôi thường nghe đài. Radio - đó là người bạn đồng hành của tôi trong thời gian dạo chơi. Từ radio tôi nhận cả thông tin, cả sự thoả mãn. Tôi yêu âm nhạc, yêu dân ca. Nhạc hiện đại cũng làm tôi thích. Nhưng, tôi cảm thấy, hình như con người độ tôi có xu hướng sống lại tời trai trẻ. Đặc biệt trong tâm trạng tốt, tôi vừa đi bộ, nghe giọng hát của Ludmina Zykina, ca sĩ mà tôi yêu thích, và nghe cả những buổi truyền khác. Các buổi truyền thanh rất nhiều, đa phần là tốt, nhưng cũng gặp cả những những chuyện nhảm nhí, chỉ có làm bẩn chương trình phát sóng thôi.

Một lần tôi nghe đọc một trong các chương cuối tiểu thuyết “Họ chiến đấu vì tổ quốc” của Solokhov. Mikhail Aleksandrоvich tin bởi sự sáng tác của mình: chuyện thời Stalin lạm quyền, ông trấn áp những cán bộ lương thiện, được Lenin giáo dục, Solokhov tả về cuộc nói chuyện của hai ông đánh cá. Họ ngồi và chuyện trò. Người này hỏi người kia:

- Nên hiểu đồng chí của Stalin như thế nào nhỉ? Nghe nói ông bỏ sót. Nhưng bao nhiêu người bị tội, bao nhiêu người bị hành quyết! Có thể Stalin phạm vào điều này không?

- Đúng, khó hiểu - người kia trả lời.

Lúc đó người đầu tiên lại hỏi:

- Thế không phải Beria chính là người có lỗi à? Chính ông báo cáo tất cả cho Stalin?

Và câu trả lời:

- Đúng, tất cả là do Beria.

Mikhail Aleksandrоvich - một người thông minh và nhà văn giỏi. Sự thật việc ông lại bám vào cách hiểu biết tương tự theo truyền thống của chẳng và nhân dân, trong khi bao nhiêu người chết bởi tay Stalin, tất nhiên, không tô hồng cho ông. Lúc ấy cốt lõi là thế này: Beria không dựng Yezov, mà từ trước đây, dựng Yagoda. Tất cả bọn họ tiếp theo chân nhau vào màn kịch. Một “nhân vật”, được Stalin dựng lên, sẽ được thay thế bằng nhân vật khác, và đây cũng là logic đối với Stalin. Stalin dùng tay người khác để giết những người lương thiện và ông biết rằng họ là những người trong sạch trước nhân dân và trước Đảng. Những người chết chỉ vì rằng ông ông sợ họ và không tin họ. Sau đó, phải dần dần loại bỏ một đồ tể và thay bằng một đồ thứ hai. Cứ như thế ba thê đội tiễu phạt: trước tiên Yagoda, sau đó Yezov, sau đó Beria.

Đến Beria, thì điều này chấm dứt. Nói đúng ra, không phải chính Beria, mà do cái chết của Stalin. Beria đứng trước toà án nhân dân như một tội phạm. Nhưng khi đó chúng tôi vẫn còn lẩn quẩn về cái chết Stalin, thậm chí khi mọi người biết rõ nhiều sau phiên toà xử Beria, vẫn còn đưa cho Đảng và nhân dân những lời giải thích không đúng, tất cả đổ bớt sang đầu Beria. Đối với chúng tôi, Beria tỏ là tiện lợi cho hình ảnh này. Chúng ta đã làm tất cả để bào chữa cho Stalin, dù chúng ta che chở được tên tội phạm, tên giết người, vì chúng tôi vẫn chưa thoát khỏi sự ngưỡng mộ Stalin.

Lần đầu tiên tôi thực sự cảm thấy sự dối trá, khi tôi đến Nam Tư và hội đàm và Tito và đồng chí khác. Khi chúng tôi đụng chạm vấn đề này và đổ cho Beria, họ cười và đáp lại một cách nhạo báng. Điều này làm chúng tôi ức, và chúng tôi, để bảo vệ Stalin, đã cãi nhau rất to, thậm chí suýt đến đổ vỡ to. Sau đó tôi công khai phát biểu bảo vệ Stalin và chống Nam Tư. Bây giờ tất cả rõ ràng là không đúng, lúc ấy tôi ở quan điểm của một người chưa nhận thức được cần vạch mặt đến cùng những tội ác của Stalin, sao cho các phương pháp hành xử tương tự không bao giờ có thể quay về Đảng ta nữa. Người, quả là muốn thiết lập kỷ luật của Lenin trong Đảng ta, mình không phải kỷ luật của Stalin, phải làm hết sức lực để phanh phui Stalin và sự kết án các phương pháp Stalin. Cần phải minh oan những người lương thiện trong số những người chưa được minh oan, và phanh phui những sự phi pháp được tạo ra trước đây, để thậm chí bóng ma của những phương pháp như thế không thể đội mồ sống lại.

Tôi sửng sốt bởi một số tướng lĩnh lớn quân đội trong hồi lý của mình muốn minh oan cho Stalin và cho ông là người cha nhân dân, đã chứng minh rằng nếu không có ông thì chúng tôi không chiến thắng và rơi vào ách phát xít. Đây là lý luận ngu ngốc, mù quáng. Ngay bây giờ, khi không có Stalin, chúng tôi vẫn bị rơi vào ảnh hưởng của Đức, Anh, Mỹ hay sao? Không, không bao giờ. Nhân dân đưa ra những người lãnh đạo mới và có khả năng bảo vệ mình như từng có trong quá khứ. Sự phi lý của những bàn luận như thế không cần thiết trong những bằng chứng riêng.

Tôi nhớ, tại một hội nghị, một chỉ huy quân sự, nhân ca ngợi Stalin, cũng tôn vinh cả Blyukher. Những người khác, tuy ca ngợi Stalin, cũng tôn vinh Tukhachevsky. Đồng chí, phải ăn nói có trước có sau! Không thể đặt kẻ giết người và nạn nhân lên một bệ. Blyukher là ai? Anh hùng nội chiến, có bẩm sinh quân sự, thợ nguội, nằm trong hàng ngũ tướng lĩnh lớn. Ông đã nhận huân chương Cờ Đỏ №1. Blyukher là số một. Sau đó, là một trong số những chỉ huy quân sự tốt nhất của Liên Xô được cử sang Trung Quốc làm cố vấn quân sự cho Tôn Trung Sơn. Và bỗng nhiên ông bị bắn! Không thể nói cùng một lúc về Stalin và Blyukher, mà lờ đi nguyên nhân cái chết Blyukher. Không thể nhắm mắt cho rằng chẳng ai nhìn thấy gì cả. Sự xấu xa tương tự có thể chỉ gây ra mất lòng tin.

Tôi có lần ở Bulgary, một trong những bài phát biểu tôi dẫn lời của Puskyn, trong tác phẩm của ông có nói về cuộc nói chuyện giữa Mozart và Salere. Mozart không hề nghi ngờ rằng Salere chuẩn bị đầu độc mình, nói:

- Thiên tài và tội ác không thể là một.

Đúng vậy! Với Stalin cũng vậy. Không thể ghép thiên tài và sát nhân vào cùng một bộ mặt. Không thể gắn hàng nghìn nạn nhân với những kẻ sát nhân, mà không có sự giải thích về vụ việc Stalin. Không thể trên một bệ đặt hai bức tượng. Tội ác do Stalin gây ra!

Theo lối nghĩ như thế - có câu hỏi khác. Một số người tranh luận như thế này: điều này được làm không phải nhằm mục đích vụ lợi cá nhân, mà là lo cho dân. Thật mọi rợ! Lo cho dân, thế mà lại giết những đứa con tốt nhất của họ! Logic khá ngu đần. Sự thật, tìm những luận cứ để biện bạch cho kẻ giết người, luôn luôn là phức tạp.

Trong báo cáo của tôi tại Đại hội 20, không nói gì iên quan tới những vụ án công khai thập niên 30, trong đó có mặt đại diện Đảng cộng sản anh em. Lúc đó người ta kết án Rykov, Bukharin, những lãnh tụ khác của nhân dân. Họ xứng đáng để được gọi là lãnh tụ. Chẳng hạn, Rykov. Sau khi Lenin qua đời, ông trở thành Chủ tịch Hội đồng Dân uỷ Liên Xô, có công lao to trước Đảng, trước nhân dân và xứng đáng lãnh đạo Chính quyền xô viết. Nhưng người ta kết án và bắn ông. Còn Bukharin? Bukharin là trong những yêu quý Đảng. Thế hệ Đảng viên lão thành ĐCS(b) từng học theo cuốn sách của ông Khoa học Mác Lênnin. Bukharin nhiều năm là chủ bút báo Sự Thật. Lenin gọi ông thân mật là “Bukhrik của chúng ta”. Hoặc Zinoviev và Kamenov. Trong cách mạng tháng Mười 1917 họ có sai lầm. Điều này ai cũng biết, nhưng những cái khác cũng nên biết. Zinoviev và Kamenov được Lenin đưa vào Bộ chính trị Ban chấp hành Trung ương Đảng và ngang hàng các vị lãnh đạo khác Khi Chính phủ xô viết chuyển về Moskva, Zinoviev còn ở Petrograd. Ông được tin tưởng giao lãnh đạo cái nôi cách mạng và đã nâng ngọn cờ khởi nghĩa tháng Mười năm 1917. Kamenov được Moskva tin tưởng. Ông là, nói riêng, là Chủ tịch Mossoviet. Lenin vc quan hệ với ông sau những sai lầm người ta đã tha thứ cho ông.

Có lần tôi nghe đài nói là: Lenin trao một cái gì đó cho Lomov. Nhưng Lomov ở đâu nhỉ? Tôi biết rõ Lomov, không ít lần tiếp xúc với ông, khi làm việc tại Donbass, từ sau nội chiến. Lúc đó ông lãnh đạo khai thác than tại Donbass. Tôi thường có mặt tại các buổi họp của ông, hoặc ở Kharkov, nơi trụ sở chính của ông. Đó là một người rất được kính trọng trong Đảng с thâm niên bí mật trước cách mạng. Lomov đâu rồi? Ông bị bắn, không còn Lomov nữa. Tôi nói về Kedrovе, Tukhachevsky, Egorov, Blyukher, và những người khác. Có thể lập một quyển sách dày thống kê chỉ những họ tên những tướng lĩnh, Các nhà lãnh đạo Đảng, Đoàn thanh niên, kinh tế, ngoại giao, khoa học. Tất cả đều là những người lương thiện. Họ là nạn nhân của Stalin, nạn nhân sự chuyên quyền.

Vấn đề những vụ án công khai thập niên 30 cũng cũng có hai mặt. Chúng tôi lại sợ nói đến tận cùng, mặc dù không gây ra nghi ngờ nào, rằng những người này không có tội, họ là nạn nhân sự chuyên quyền. Tại các vụ án xử công khai, có mặt những người lãnh đạo đảng anh em, mà chính họ sau này đã chứng minh tại nước họ đây là những bản án chính đáng. Chúng tôi không muốn làm mất uy tín về những tuyên bố của họ, và hoãn lại việc minh oan cho Bukharin, Zinoviev, Rykov và những người khác đồng chí trong một thời hạn chưa định được. Tôi nghĩ rằng đúng là cần phải nói đến cùng. Cái kim trong bọc cũng phải lòi ra.! Thành công chủ yếu Đại hội 20 - là nó bắt đầu quá trình làm trong sạch Đảng và đưa Đảng trở lại chuẩn mực sinh hoạt, mà Lenin và những đứa con thân yêu nhất của đất nước đã làm vì nó.

Một phần những người bị kết án sai đã được tha, ngay khi Stalin qua đời. Beria khi đặt vấn đề này, điều chỉnh nó, đưa ra một đề nghị thích hợp, và chúng tôi đồng ý với ông. Nhưng té ra là những người được tha lại là tội phạm hình sự: giết người, trấn lột, bọn vô lại và đểu cáng. Khi bọn này quay về nơi ở cũ, thì tái diễn những cảnh trộm cắp, cướp giật và giết người. Nhân dân ca thán rằng người ta thả bọn trộm cắp và giết người và họ làm bẩn sự nghiệp của mình. Trước đó Beria bị vạch mặt và kết án. Vì thế chính chúng tôi phải đưa cho nhân dân những chỉ thị. Bản thân chúng tôi cũng thấy đây là việc làm không đúng, mặc dù thông qua đề nghị của Beria, nhưng quyết định lại do Chính phủ và Ban chấp hành Trung ương thông qua, như vậy tất cả chúng tôi chịu trách nhiệm về việc này. Bao nhiêu đối tượng này được thả, tôi khó nói được, tuy nhiên trong mọi trường hợp cũng là một đội quân lớn.

Những người bị kết án về chính trị và những người bị lưu đày vẫn còn nằm trong các nhà tù và các trại tập trung. Beria thậm chí đề nghị thông qua luật trao quyền cho Bộ nội vụ, nghĩa là Beria, có quyền xem xét là thả ai cho ai sau khi hết thời hạn trừng phạt. Như tôi đã kể, tôi đã thẳng cánh phản đối như thế nào, và mọi người ủng hộ tôi. Do đó, Beria rút đề nghị này. Số phận tất cả những người tù chính trị ra sao, khi Viện trưởng Viện Kiểm sát Rudenko trình tôi về sự vô tội của họ, tôi hỏi ông:

- Sao lại thế? Chính tôi đã nghe, họ thú nhận tội mình người ta buộc cho họ cơ mà.

Rudenko cười:

- Đó là nghệ thuật của người điều tra và người xử. Hình như những con người này bị dồn đến trạng thái, chỉ có một cách duy nhất để kết thúc sớm những đau khổ và nhục nhã - là tự thú nhận, bước sau đó là cái chết”.